Тоғынар кізі табылар ба?
17.04.2024
Хабарлар

Ас-тамах промышленнозында тоғысчылар ідӧк киректелче
Тиліс чолынҷа. Амғы экономиканың сидік сурығларының пірсі – специалисттер паза тоғысчылар чидіспинчеткені. Олох туста тиксі хазнада, ол санда Хакасияда, наа сығарыстар азылча, инвестпроекттер чуртасха кирілче
Хайда істенҷілер?
Хакасияның аймах кӧстегліг предприятиелері устағҷылары паза идінҷектері пу сурығны тӧреміл кӧдірчелер. Республиканың ӱлгӱ органнары даа пу сурығдаң тастыхти турбинчалар. Хакасияның Ӧӧркі Чӧбі тоғысчылар чидіспинчеткен сурығны тегілек стол ӱзӱриине сығарған, хайдар халыхчылар, ӱлгӱ кізілері паза ниме-ноо сығарчатханнар чыылысханнар.
«Россияның тоғызы» портал искіриинең, пӱӱнгі кӱнде республиканың істеніс чырғалында 6058 пос тоғыс орны саналча паза андар килер кізілерні сағыпчалар, оларның чарымы тоғысчыларға кӧрілген. Пӱдірігҷілер, кип-азах тікчеңнер, тимір хабыстырҷаң устар, комбайнёрлар паза пасхазы – мына кем кирек республиканың предприятиелеріне. Пос тоғыс орыннарын кӧрзе, мындағ саннар таныхталча: ниме-ноо сығарызында – 567 пос орын, чир ис-пайын аныпчатхан предприятиелерде – 321 пос орын, пӱдіріг-тыхтағ пірігістерінде – 313 пос орын, ЖКХ киреенде – 240 пос орын, машина пӱдіриинде – 161 пос орын, аал хонии, экология паза мал имнее пірігістерінде – 133 пос орын, ас-тамах промышленнозында – 132 пос орын. Тегілек стол араласчыларының таниинаң, пір тоғыс чох кізее 2,5 пос тоғыс орны килісче.
Тиксі алза, республикада тоғысчылар чидіспинчеткеніне нинҷе-де сылтағ адалған. Ол 1990 чылларның демография «оймағының» салтарлары, тоғысха кӱс чуртағҷылар регионнаң парыбысханы, ол санда ӧнетін чаа операциязына, паза чонның кӧсчеткені. Ирткен чылда республикадаң Сибирьдегі федеральнай округтың пасха регионнарынзар 10 муңҷа кізі кӧзе халған.
Хайди сурығны пӧгерге?
Пу сурыға тегілек стол араласчылары ідӧк нандырығ тілееннер. Оңдайларның пірсі – ортын ӱгредіг учреждениелеріне тимнелген «Профессионалитет» федеральнай программа. Аны хазнаның ӱгредіг министерствозы тимнеен. Программаның ӧӧн пӧгіні – чииттерні амғы тусха килістіре тоғысха чапчаң паза чахсы ӱгрет салары, регионнарға істенҷі холларны паза ортын квалификациялығ кадрларны пирері. Прай ол тоғысты ӱгредіг учреждениелері тоғыс пирер пірігістернең хада-пірге апарар. Пос киреенең айғасчатханнар, предприятиелер паза компаниялар опытнаң, тоғысха кирек пілістернең ӱлезерлер.
– Че программа республикаа тузалығ полар ӱчӱн, піске прай саннарны пілерге кирек: хайдағ кӧcтеглерге нинҷе специалист чидіспинче? – таныхтаан Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің экономика политиказынҷа, промышленностьча, пӱдірігҷе паза транспортча комитедінің кнезі Леонид Быков. – Пу ағырсымнығ киректі чахсы саринзар алыстырар ӱчӱн, кӧріндіре кӧзідіглер кирек. Республикаа ідӧк тӱзімніг оңдайларны таап аларға киректелче. Прай ол искіріг регионның тиліс стратегиязында таныхталарға кирек.
Чоохтирға кирек, Хакасияның Ӧӧркі Чӧбі ол сурығнаң мыннаң мындар айғазарға молҷаан. Кӧстегліг комитетте эксперттер чӧбі тӧстелер. Тоғысчы профессиязының чон чуртазындағы орнына, аны кӧдіреріне паза социальнай гарантияларны тӧстиріне хайығ айландырылар.
«Профессионалитетке» ле ізеніс пе?
Олох туста Хакасиядағы ортын профессия ӱгредиин чылда 3000 азыра оол-хыс алча. Хайдар олар парчалар?
«Профессионалитет» федеральнай программаа хозылған колледж-техникумнарны тоосхан оол-хыстар прайзы даа пос кӧстеенҷе тоғысха алылчалар. Аннаңар искірген Россия правительствозының кнезі Михаил Мишустин Хазна Думазында чыл сай итчеткен сан пирізінде. Федеральнай проект улуғ кирексініcнең тузаланчаттыр. Аны хоостыра ӱгредіг учреждениелерінде техника паза тиріг нааҷылалча, наа ӱгредіг-сығарыс кластерлері тӧстелче.
– Ол 900-че колледжте чуртасха кирілче. 200 азыра кін полызиинаң 20 азыра экономика кӧстеене специалисттер тимнелче. Программаның киректелчеткенінеңер ідӧк сығарыс ээлері паза губернаторлар таныхтапча, – чарытхан Михаил Мишустин.
Аннаң пасха, ӱгредіг кластерлері идінҷектер полызиинаң тӧстелчелер. 2023 чылда оларның полызиинаң 60 кластер тӧстелген, хайда ідӧк амғы тусха кирек специалисттерні тимнепчелер, ол санда имнег киреене, ӱгредіге, туризмге, искусстваа, креатив индустрияларына.
Россияның ӱгредіг министрі Сергей Кравцовтың искіриинең, «Профессионалитет» проект кадрларны тоғыс пирчеткеннернің кирексіністерінҷе тимнирге полысча, андағ оңдайнаң колледж-техникум тоосханнарның ӧӧн чардығы тоғысха алылча. «Профессионалитет» проект полызиинаң ортын профессия ӱгредии системазы тиксі нааҷылалған тирге чарир. «Профессионалитет» федеральнай проект хазнаның 2030 чылға теере чуртас-экономика тилізі стратегиязына кирілген паза ортын профессия ӱгредии системазында, экономиканың амғы тустағы кирексіністерін толдырып, квалификациялығ кадрларны тимнеҷең нап-наа кӧстегліг оңдайны тӧстиріне кӧстелген. Проекттің ӧӧн пастағларының пірсі – ӱгредіг-сығарыс кіннерін (кластерлерін) тӧстирі, хайда колледжтер паза пірігістер хада-пірге тоғынчалар.
Ирткен чылдох пу проектке Хакасияның Харатастағы отрасльлар технологияларының техникумы хозылған, че сағам анда «Педагогика» кӧстеенҷе ле тоғыс апарылча. Пу программаҷа техникумда ӱгредіг кабинеттеріне наа тиріг алылған. 2024 чылда ӱртӱн айының 1-ғы кӱнінең пасти пу программаа педагогика ӱгредии, информатика паза право колледжі (Н.Ф.Катановтың адынаң Хакас хазна университеді) хозылар.
Тоғысха хыныс – кічігдең ала
Идінҷектернің паза предприятиелер устағҷыларының кӧрізінең, тоғысчылар чидіспинчеткені нинҷе-де сылтағнаң палғалыстығ. Пастағызы ӱгредіг киреенең палғалыстығ. Кӧбізі ӱгредіг программаларын нааҷылабаан, піреезі ам даа иргі тиріглернең ӱгретче, салтарында, ӱгредиин тоозып, килістіре квалификация алған даа полза, оол-хыстар таллап алған профессияҷа кӧп ниме идіп пілбинчелер. Предприятие ээзіне чиит кізіні посха хатап ӱгредерге килісче. Че профессияа ӱгренген кізі пос кӧстеенҷе тоғысха сығарға ынабинча: сылтағлар санында тоғынарға кӧңні чоғылы паза чал ахчазының сині. Халғанҷызы республиканың ортымах чал ахчазынаң тиң дее полза, чииттерге асхынах пілдірче.
Аннаңар кічіг паза ортын пос киреенең айғасчатханнар сидік сурығны пӧкчең пос оңдайларын таапчалар. Іди піреезі оларға кирек специалисттерні паза тоғысчыларны тимнепчеткен ӱгредіг учреждениелерінзер кӧні палғалысха сыхчалар паза студенттерні тоғысха тартып пастапчалар: экскурсиялар иртірчелер, ахча тӧлеп, практикаа хығырчалар. Андағ идінҷектернің пірcі Оксана Макович, Харатастағы кип-азах тікчең фабрика ээзі. Ол, кип-азах сағын тапчаң, пысчаң паза тікчең кирекке чиит тӧлні тартар ӱчӱн, оларға аймах социальнай проекттерні чуртасха кирче. Іди городтағы школа ӱгренҷілері фабриказар неделяда пір хати чӧрчелер. Оксана Анатольевна хызыҷахтарға постарына кип-азах сағын табарға полысча. Хызыҷахтар фабриказар хынып чӧрчелер. Ідӧк идінҷек Харатастағы техникумнаң хада тоғынча, студенттерге пу кӧcтегҷе амғы тусха килістіре пілістер аларға полысча.
Наа проекттер – наа тоғыс орыннары
Хакасияның чуртас-экономика тилізі пір орында турбинча. Кічіг паза ортын пос кирее наа сағыстарын чуртасха кирерге кӱстенче. Ағаа хоза, идінҷектерге аны толдырарға прай оңдайлар тӧстелче: «Минің пос киреем» кінде паза Хакасияның тиліс чыындызында тӧстелген хабазығ кіннері, инвестиция тилізі агентствозы (АИР), кічіг алым пирчеткен кредит пірігізі паза гарантия чыындызы идінҷектерге прай саринаң хабазарға тимделер.

Харатастағы кип-азах тікчең фабрикаа устар чидіспинчӧк
Іди Хакасияның инвестиция порталындағы искіріг хоостыра АИР 72 инвестиция проектін хайыға алған, ол санда: спортта – пір, имнег киреенде – ікі, ағас хониинда – cигіc, ас-тамах промышленнозында – алты, пӱдіріг материалларын сығарарында – 17, аал хониинда – пис, транспорт паза логистика полызығларында – пір, туризмде – 16, аймах-пасха кӧcтеглерде – 16. Олар 2024 – 2035 чыллар аразына чуртасха кирілерлер. Тиксі алза, 9 миллиард 819 миллион салковай инвестиция идіп, олар республикаа 1214 наа тоғыс орнын пирерлер, ол санда 2024 чылда – 82 орын, 2025 чылда – 157, 2026 чылда – 233. Кічіг паза ортын пос киреенең айғасчатханнар спорт комплексін (50 тоғыс орны), консерва цеғын (142 тоғыс орны), бетон заводын (30 тоғыс орны), кірпис заводын (64 тоғыс орны), гостиницалар паза тынағ комплекстерін, кафелер (349 тоғыс орны) пӱдірерге, OSІ плиталар сығарарға (56 тоғыс орны), чистек садын тӧстирге (33 тоғыс орны) пӧгінчелер.
Аннаң пасха, Хакасияның инвестиция порталында инвесторлар киректелчеткен проекттер пар, пірее идінҷектер пос киреен хазна хабазии чох тилітчелер, сығарыстарын алғытчалар. Аннаңар ӱс, пис, он чыл пазынаң республиканың іcтеніс рыногына хайдағ тоғынҷылар киректелерін тиксі паалирға сидік.
Эксперттернің кӧрізінең, чағынғы чылларда істеніс рыногындағы кадрларның чидіспинчеткені сығарыста, логистикада, транспортта, садығ киреенде, ІT киреенде, аал хониинда паза пӱдірігде тудылар. Пӱӱнгі кӱнде Россияда ідӧк арачыланыс промышленность комплексі чахсы тиліпче, аннаңар андар ідӧк тӱрчедең тоғынҷылар киректелерге айабас. Хатығ оңдайларға ӱгредіг паза хазых хайраллиры урунар, итсе, халғанҷызы Хакасияда хаҷаннаң ала ағырсымнығ кӧстеглернің пірсі полча, уламох ыраххы город-аалларда. Наа кӧстеглер санында – хан тигір промышленнозы.
Сомнар Дмитрий Сунчугашевти
(Хакасия правительствозы, национальнай паза территориальнай политика министерствозы хабазиинаң сығарылған)
Автор :
Наталья Сюптерекова
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 |
17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 |
24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде