Чииттерге хаҷан даа турыстығ кӧзідім поларға
11.04.2024
Хабарлар
Серафима Прокопьевна паза Аверьян Егорович Янгуловтар
2024 чыл – Сӧбіре чылы. Хаҷан даа улуғларыбыс піске кӧзідім полчалар паза чииттерге хыйға сағыстарнаң, чӧптернең полызарға тимделер. Пӱӱн піс Аверьян Егорович паза Серафима Прокопьевна Янгулов ирепчінең таныстырчабыс
Олар Шира аймаандағы Хара кӧл аалда чуртапчалар. Пӱӱл хоныхта пілізіп, ынағ чуртап пастааннаң пайрамнығ 50 чыл таныхтапчалар. Аверьян Егорович паза Серафима Прокопьевна алты пала, ӧскіріп, чон аразына кир салғаннар. Хайди таныхтаан Хара кӧл аал чӧбі пазы Лариса Мухменова, Янгуловтар аалда илееде чыл чуртап парирлар, «Озёрнай» совхозта сыбыра істенгеннер, тынаға аннаңох сығара парғаннар. Аал чуртағҷылары оларны улуғлапчалар паза паарсапчалар.
Оларзар парғанда, пісті Серафима Прокопьевна удурлаан. Чалахай кӧңніліг улуғ частығ ипчі, олардаңар материал пазарға сағынчатханын піліп алғанда, ӱрӱк тее парған, чоохтазарға даа ынабинчатхан. Егор оолғы іҷезін чӧптебіскен, турыстығ іҷе-паба полчатханнарын таныхтаан. Туразар кіріп, чоохтазып алғабыс.
– Серафима Прокопьевна, постарыңнаңар чоохтап пиріңер.
– Мин Батанаков аалда тӧреем, Хара кӧлдең ырах нимес орныххан. Пӱӱнгі кӱнде ол чох пол парған аалларның санында. Улуғ нимес аалда пасталығ ла школа полған, пис класстаң олғаннарны Хара кӧлдегі ортымах школазар тарт чӧрҷеңнер. Школа соонаң Хызылчардағы мелькомбинаттағы училищеде ӱгредіг алып, тоғынғам. Анаң, аалзар айланып, культура тоғынҷызына кірібіскем.
– Хонғаныңар кем полча?
– Хонғаным Аверьян Егорович полча, ол Орджоникидзе аймаандағы Ӧс кӧл аалдаң. Батанаков аалзар туғаннарынзар кил парҷаң, чииттернең клубсар чӧрҷең. Анда танызып алғабыс.
Чоохтасчатханда, тасхартын Аверьян Янгулов кір килген. Ол садығ туразынзар чиис аларға пар килтір. Хонғаны, аны удурлап, ниме ал килгенін сурастырыбысхан. Чахаан ниме-нооны прай ал килтір. Піс тура ээзінең танызып, чоохтасхабыс.
– Аверьян Егорович, ыраххыны чағыннадып, чииттегізін сағысха киріп, Серафима Прокопьевнанаң хайди танызып алғазар?
– Ол хаҷанох, 1970 чылларда, полған. Піс чиит полғабыс. Пістің тузыбыста оол-хыстар клубта тынанҷаң полғаннар, ай-пораан тӱспин турғабыс, ынағ тудынҷаңмыс. Сарыннар сарнап, теелбектенҷеңміс, тусты чахсы иртіріп, тынанҷаң полғабыс. Серафима андада клуб устағҷызы полып тоғынған. Ол минің кӧңніме кірген. Сіліг хыс, хатығ сындырлығ полған паза сын оңдайнаң тудынҷаң. Мин аны теелбектенерге хығырып алҷаңмын. Анаң клубсар сыбыра кил турҷаңмын, тоғазып пастаабыс. Соонаң хоных хон салғабыс. Серафимадаң артых хыс чох полған, кӧӧленіс оды тӧреен. Чуртас тооза хынызып, паарсазып чуртап парирбыс.
– Серафима Прокопьевна, хайди хоных хонғаннаңар чоохтап пиріңер.
– Мин аалдағы клубта тоғынғам, Аверьян кил турҷаң, мағаа хайиин салҷаң. Тоғыс соонаң ибзер ӱдес турҷаң, анаң паарсас паза кӧӧленіс оды тӧреен. Піс 1974 чылда хоных хонғабыс, Ӧc кӧл аалзар кӧзібіскебіс. Аверьян анда чуртаан нооза.
Хонғаным электрик ӱгредігліг, че аалда специальнозынҷа тоғыс чоғылда, чабан полып істенген. Минің дее тоғыс чох полған, кічіг паланаң ибде одырғам.
– Сірернің улуғ сӧбіре, палаларыңнаңар піліп аларға хынығ.
– Я, піс алты пала ӧскір салғабыс. Тун оолғыбыс Егор 1975 чылда тӧреен. Піс Ӧс кӧлде чуртаабыс. Егор Ағбанда медбратха ӱгренген, че тооспин салған. Амды «Прасковья» фитоцентрде тынанарға килген кізілерге массаж итче. Ікінҷізі хызыбыс Наталья, 1976 чылда тӧреен. Ағаа пір час полғанда, хонғанымнаң Хара кӧл аалзар кӧзерге чарадыбысхабыс. Ӧс кӧл кічіг аал полған, палаларға ӱгренерге кирек, мында, тізең, ортымах школа пар. Ағаа хоза хонғаныма совхозта электрик тоғызы пар полған. Наталья, школа тоозып, Хызылчарда медсестраға ӱгреніп алған, амды специальнозы хоостыра тоғын парча. 1980 чылда Екатерина хызыбыс тӧреен, ол ідӧк Хызылчарда ӱгренген, амды имҷі-уролог полып істенче. Сағам кічіг паланаң декрет отпускында одырча. 1983 чылда Светлана хызыбыс тӧреен. Школа тоозып, ол Хызылчардох медсестраға ӱгреніп алған. Анаң Евгения 1985 чылда тӧреен, ол пиҷелері хоостыра Хызылчардох медсестраға ӱгренген. Хоза массажист специальнозын алып, амды ол кӧстегҷе істенче. Пістің прай хыстарыбыс, школа тоозып, Хызылчарда ӱгренгеннер, анаң андох чуртап халғаннар. Пеер айланмааннар, отпуск тузында ааллап килчелер. Кічіг оолғыбыс Леонид піснең хада чуртапча, аалда тоғыс чоғыл, ол вахта оңдайынаң тоғынча. Сыбыра чорыхта полча.
– Палалар кічіг полғанда, кем оларнаң кӧбізін айғасхан?
– Мының алнында іҷе-пабалар тоғынҷаңнар, палаларнаң тың на айғазарға киліспеҷең. Піс хонғанымнаң ідӧк тоғынҷаңмыс, палаларға хайығ саларға кӱстенҷең полғабыс. Олар хаҷан даа чоох исчеңнер, иб аразында хайынарға полысчаңнар. Улуғларынаң ибде одырыбысчаң полғам, че олар, ӧзібіскенде, кічіглерінең айғазарға полысчаңнар.
– Палалар школада хайди ӱгренгеннер? Кем оларға ибдегі тоғыстарын идерге полысчаң?
– Пістің палаларыбыс чахсы ӱгренҷеңнер. Оларнаң тың на айғасчаң оңдай чох полған, тоғыста маң чох полҷаң. Мал-хус тутчаң полғабыс, оларнаң ідӧк айғазарға кирек. Палалар ӧӧнінде постары кӱстеніп ӱгренҷеңнер, хай пірее ле сидіксіністер полыбысса, пастырҷаңнар. Улуғлары кічіглеріне полысчаңнар. Оларның ӱгренерге дее паза иб аразындағы хайынысха даа тус читчең, кічігдең сығара піске хабасчаңнар.
Палаларнаң ӧӧнінде мин айғасчаңмын, хонғаным тоғыста маң чохтанҷаң, ол сыбыра тоғынҷаң. Мин сала пос полҷаңмын.
– Серафима Прокопьевна, Сірерге, кӧп палалығ іҷее, хайдағ танығ пирілген?
– Хаҷан пирілгенін сағысха даа кир полбаспын, алты паланың іҷезі полчатхан ӱчӱн І cтепеньніг «Медаль материнства» читірілген. Ол тустарда сӧбірелерде удаа кӧп пала ӧскірҷеңнер, андағ медальлар асхынах нимес ипчі алған полар тіп сағынчам.
– Пӱӱнгі кӱнде чииттернің аразында кӧп палалығ сӧбірелер тилем тоғаспинча паза амғы чииттер хоныхтарын сайбабысчатханы удаа тоғасча, Сірер пик хоныхты тӧстир хайдағ чӧп пирерҷіксер.
– Хайдағ чӧп пирерге чарир? Ӧӧні – ол сӧбірені хайраллиры. Полғанының на ӱчӱн сағыссырирға паза хайығ саларға кирек полча. Сӧбіренің часказы ипчінің холында. Хайди ипчі чағыннарына хынызын читірер паза хайығ салар, андағ оңдайнаң чуртас парар. Ипчінің холында ынағ паза часкалығ сӧбіре, аның сылтаанда пик сӧбіре полча.
Ирепчінің чуртазында сидіксіністер дее полыбысча, че хайди даа сыдамах тудынарға кирек, удур-тӧдір улуғласнаң хайарға. Хайди ирепчі тудынча, хайди чӧптезіп паза пілізіп алча, андағ оңдайнаң оларның палалары чуртаста тудынарлар. Іҷе-паба хаҷан даа палаларына кӧзідім полча, олар чуртаста сірерге кӧӧгерлер. Аннаңар чииттерге хаҷан даа турыстығ кӧзідім полыңар, часкалығ чуртирға кӱстеніңер. Андада палаларың даа часкалығ хоныхтар тӧстирлер.
Сом Дмитрий Сунчугашевти
Автор :
Наталья Тюкпеева
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 1 |
| 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
| 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
| 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 |
| 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
| 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
