«Чуртаста «ойыннар» кӧп кӧрҷеңмін»
06.03.2024
Хабарлар
Светлана Семёновна Чебодаева-Чаптыкова
Пайрамнығ тӧреен кӱні. Пӱӱн, 6 мартта, Россияның саблығ артизі, Хакасияның чон артизі Светлана Чебодаева-Чаптыкова пайрамнығ чазын таныхтапча. Ідӧк пӱӱл 1 августта ол Хакас театрда тоғынчатханнаң 50 чыл полар
– Светлана Семёновна, сын ма, Екатерина Павловна Начинованың ызырғазы Сірерде? Хайди ол Сірерге читкен?
– Мин тӧреем, пістің театрның пастағы илбек хакас артизі Екатерина Начинова пу чарыхтаң парыбысханда, 1954 чылда. Аның адын аға-ууҷамның, іҷемнің чооғынаң кічігдеңӧк исчеңмін. Аны танаан, хайдағ ол артист полғанын кӧрген кізілернің чоохтары ам даа хулаама истілче. Ағаа хоза, мин аннаңар статьялар пасхам, архивте одырғам. Аннаңар ол мағаа уғаа танығлығ.
Екатерина Павловна Начинова пастап чазанҷыхтарын РСФСР-ның чон артизі Клавдия Семёновна Чарковаа пирген. Клавдия Семёновна аны Хакасияның чон артизі Клара Егоровна Тогочаковаа читірген. Тоғызон чылларда «Абахай Пахта» ойын соонда Клара Егоровна ызырғаларны паза пілектесті мағаа сыйлап пирген. Ол теен: «Амды театрның иң аарлығ тании синде».
Пӱӱнгі кӱнде олар театрның музейінде хайраллалчалар. Екатерина Начинованың ызырғалары уғаа танығлығлар паза аарлығлар. Олар мағаа полысчалар, наа тын пирчелер. Екатерина Павловнаа пӱӱл 115 час толарҷых.
– Сірернің чайаачы чуртазыңар пай: спектакльларда ӧӧн рольлар толдырчазар, ойыннар турғысчазар, пьесалар пасчазар. Че кинода хайди суурынып пастааннарыңны чоохтап пиріңер?
– 1977 чылда Хакас чирінде ікі кино суурылған. Николай Георгиевич Доможаковтың «Ыраххы аалда» романы хоостыра Свердловсктағы киностудия «Конец императора тайги» киноны суурған. Мин ӧӧн матырға таллағ ирткем, че ирт полбаам.
Аның соонаң «Конец императора тайги» фильм суурылған, Борис Камов сценарист полған, режиссёр – Владимир Саруханов. Аны суурар алнында Юра Майнагашевті, Юра Котюшевті, мині паза Виталий Канзычаковты таллағ иртерге Москвазар хығырғаннар. Андада миннең аттығ чӧр полчазың ма тіп сурғаннар. Мин чӧр полчам тіп нандырғам. «Сӱрместерің позыңни?» – пазох сурығ пиргеннер. «Я, позымни», – теем. Гримёр, минзер кӧріп, хайхаан: «Син пір дее сырланминчазың ма, хызыҷах? Кӧміскелерің хайдағ хойығ!» Андада ирнілерні, сырайларны, харахтарны алыстырарға оңдай полбаан.
«Конец императора тайги» фильмде Настя Кукарцеваны ойнаам. Ол сынында полған хызыҷах. Орджоникидзе аймаанда кино суурылғанда, андағы ууҷа-ағалар Аркадий Гайдарға полысхан хызыҷахты пілген полтырлар.
Пу кино 1978 чылда октябрь айда чарыхха сыххан. Пастап чабых кӧзідіг правительство туразында полған. Анаң кинотеатрда кӧзіткеннер. Хығырғаннар мині. Мин андада ікінҷі оолаамнаң декретте одырғам. Аар-пеер чӧрерге, сценаа сығарға кисчең кип-азаам чох полған, аннаңар пастағы премьераа парбаам.
1983 чылда «Потомок Белого Барса» фильмде суурынарға Хырғыс чирінзер чӧргем. Ӧӧн режиссёр Толомуш Океев полған. Андада ікінҷі режиссёр Темир Дюшекеев, Туваҷа, Алтайҷа, Хакасияҷа, Бурятияҷа чӧріп, фильмге артисттер тілеен.
Мағаа кинопроба иртерге хығыртығ килген. Іди «Потомок Белого Барса» фильмде суурынарға пастаам. Пӱӱл ол киноға 40 чыл толча.
1985 чылда ідӧк Хырғыс чирінде «Лунная ведьма» фильмде суурынғам, ӧӧн роль Асылканны ойнаам. Аның ирі чаада халча. Ноға «Лунная ведьма»? Эркин аттығ палазы пабазын сахтапча, че фронттаң хара пічік килген. Анаң тӱзінде ол айда одырчатхан хара хууғатнаң чааласча, хайзы хара пічіктер ысча.
Светлана Чаптыкова «Лунная ведьма» фильмде Асылканны ойнапча, хуҷаанда Эркин оолах (Изобар Дуйшеналиев)
1987 чылда «Сошлись дороги» хырғыс фильмде суурынғам. Анда чабаннарның чуртазынаңар, хайди хойларны оғырлапчатханнаңар кӧзіділче. Мин ол киноны «пір сантиметр» дее кӧрбеем, сомнар ла халған.
Олох чыл «Пока не ступлю на мягкую траву» казах фильмде суурынғам. Нина Чанкова – Елена Петровна Килижекова паза Гаврил Иванович Чанковтың хызы – іҷе-пабазынаңар кино суурған. Ам ол Францияда чуртапча. Мин аның іҷезін, Елена Петровна Килижекованы, ойнаам. Елена Петровна 1939 чылда пастағы хакас студиядаң Ленинградсар ӱгренерге парған. Ол хайдар ӧткін, чалахай, сарынҷы, чуртасха хынчатхан кізі полған.
Ікі чыл мының алнында Хакасиядағы «Ветер перемен» кинокомпанияның режиссёры Михаил Мерзликиннің «Книга степей» фильмінде От инені ойнаам, «Харах оды» фильмінде – ӧрекенні. Кинорежиссёр Юрий Курочканың «Хылығы чох» фильмінде іҷені ойнаам. Режиссёр Нонна Галецкаяның «Ада чирі» кинозында суурынғам. Рольлар улуғ даа полбаза, мин анда хайда-да чӧрчедерге, хазан хыринда одырарға тың хынадырбын.
– Чоохтап пиріңер, театр сценазынзар чол хайди азылған?
– Іҷемнің туңмазы Таисия Николаевна, чахсы хығырчатханымны паза иптіг пасчатханымны, ағаа хоза, школазар ӱгренерге парарға тың кӱстенчеткенімні сизініп, іҷеме тіптір: «Че, ағаа хаптаң хапчых тік пиріңер. Карандаштарын чідір сал турар». Іди пис частығда школаа чӧрерге сыынып алғам.
10 класс соонаң, 15 частығда, Ленинградтағы театр, музыка паза кинематография хазна институдынзар ӱгренерге парғам. 20 частығда холымда хызыл диплом полған.
Піс пеер маңат диплом тоғыстарын ағылғабыс. У.Шекспирнің «12-ҷі хараа» ойынында Виоланы паза Себастьянны ойнаам, М.Коковтың «Акун» спектакльында – Аннаны, Леонид Соловьёвтың «Возмутительный Ходжа Насреддин» кӧгліг ойынында – кузнецтің ипчізі Фатиманы. Ағаа хоза, піс студент тузында ікінҷі курстаң сығара практика оңдайынҷа чыл сай аалларҷа гастрольларнаң чӧрҷеңміс.
Ӧӧн режиссёр Эльза Михайловна Кокова мині нимее-де тимнеен осхас. Фридрих Шиллернің «Мария Стюарт» спектакльында Мария Стюартты ойнирбын тіп сағынғам, че ол мағаа Елизаветаның рольын пирген. Елизавета иліг чыл Англияны тутхан.
– Режиссёр полып, хайдағ ойыннар турғысхазар?
– Кинорежиссёр полып, 2011 чылда, Михаил Прохоровтың фондынаң грант алып, «Ай Мирген» киноны суурғам. Анда оолағастаңар чоохталча, хайзы хакас кӧг тиріглерін чайирға сағын таап алған. Ол минің хоос сағызымнаң тӧреен кип-чоох.
2016 чылда, Кино чылында, «Детство моё» фильмні суурғам. Анда чабан палазының чуртазы кӧзіділче. Чебодаевтер родының пазы Юрий Степанович ол киноны чарыхха сығарарға полыс пирген.
Театрда «Фантазёр Кнок» нымахты турғысхам. Олғаннар хынып кӧрчелер. Че мин сизінгем, анда ниме-де читпинче. Анаң 2004 чылда Москвазар парыбызып, Моссоветтің адынаң театрда Павел Осипович Хомскийнің холында ікі чыл стажировка ирткем, режиссёрға ӱгренгем. Аның ӱчӱн хонғаным Геннадий Николаевич Чаптыковха улуғ алғызым читірчем. Ол мині ӱгредіп алған. 2005 чылда октябрь айда режиссёрның дипломын алғам.
Минің иң аарлығ ойыннарымны адап пирим. Юрий Нестеровнаң хада турғысхан «Одураченный Хорхло» дипломнығ тоғызым.
А.М.Топановтың 100 чазын иртіргенде, республикада А.М.Топановтың адынаң драматургтар марии полған. Андада Герман Николаевич Саражаковтың «Иир солбаны чариинда» пьесазы пастағы орын алған. 2005 чылда мин аны турғысхам.
2007 чылда Алиса Алексеевна Кызласова «Ада чирі» пьесаны ідӧк драматургтарның мариина пас салған. Анаң хызы режиссёр Нонна Галецкаянаң хада аны турғысхабыс. Тун ойын 2008 чылда март айда ирткен.
«Читіген» театрда ікі спектакль турғысхам. 2019 чылда Клавдия Ивановна Топоеваның пайрамнығ чазына Герман Николаевич Саражаковтың пьесазы хоостыра «Хыймадаң тадылығ хынииҷаам» ойынны. Ол 1971 чылда пістің театрда турғызылған.
Ӱс чыл мының алнында минің «Хубай – аңҷының оолғы» пьесамны «Читігенде» турғысханнар.
Паза ікі чыл мының алнында март айда «Читіген» театрда пазох пір тун ойын полған. Ол «Кӱскӱ тӱстері» адалча. Анда апсах-инейдеңер кӧзіділче. Олар мині ӧскірген аға-ууҷам полчалар. Шылоң апсахнаң Тыртай ӧрекен алтон чыл хада полғаннар. Олар удур-тӧдір хынызып, кӱннезіп чуртааннар. Чуртаста мин «ойыннар» кӧп кӧрҷеңмін.
2010 чылда Хакас драма театрында «Мин сині сағыпчам» ойынны турғысхам. Анда Анна Михайловна Туртугешева паза Мария Павловна Кыстоякова чаа тузында ирлері чох халған ипчілерні ойнааннар, пірсі – тракторист, ікінҷізі – доярка. Минің іҷем Вера Николаевна Чебодаева чаа тооза тракторист полып тоғынған, анаң доярка полған. Ол 190 гектар чирні чалғызан тартыбысчаң, аның сомы Ағбандағы «Доска Почётада» полҷаң.
«Первая Ленинградская» пьесаны 2021 чылда 27 февральда пас салғам. Анаң олох чылда мағаа ол ойынны турғызыбызарға оңдай пиргеннер.
Минің прай читі пьеса. «Тӧрт тоғазығ», «Танцы на метле», «Пик ханаттығ» ойыннар ам даа чарых кӧргелектер. Мин сағызымны, темамны театрның репертуарында артыс саларға кӱстенчем.
Сценарийлерні пасчатса, От инені хайди азырирын, Ӧӧркі чайааннарзар хайди айланарын паза пасха кӧп оңдайларны чахсы пілерге кирек. Аннаңар минің чӧп пирчеткен кізім Николай Фёдорович Катанов полча. Аның тоғыстарын прай істесчем. Ідӧк Виктор Яковлевич Бутанаев паза Александр Иванович Чапрай ӱгретчілерім полчалар. Олар мағаа чахсы полысханнар.
Минің паза пір талааным пар. 2018 чылда піcтің артисттердеңер «Театр – моё призвание» книга сығарыбысхам.
– Хонғаныңар Геннадий Николаевич Чаптыковнаң тоғыста даа, ибде дее хададаң хада полчазар. Іди чуртирға кӧнік парғазар, неке?
– 2025 чылда піс алтын пайрамны таныхтирбыс. 1975 чылдаң сығара хадабыс. Аар тустарны, ӧріністерні прай хада иртчебіс. Мының алнында артисттің чал ахчазы тӧбін полҷаң. Геннадий Николаевичнең хада олған садтарында дворник тее, сторож таа полып тоғынғабыс. Ол 2 – 3 тоғыста илееде чыллар тоғынған. Аның хыринда чил тың сабылбинча.
– Исчем, Сірер аны «иркем» тіп чылығ адапчазар. Хайди танызып алғазар?
– Пістің Киндірліг пилтірінде аның пиҷезі Клавдия Всеволодовна Кызласова школа директоры полған. Мин Ленинградтағы институтты тоос килгенде, наа 1975 чылны удурлапчатханда, Геннадий Николаевичнең хада клубта плесет салғабыс, амға теере «плесет салчабыс».
Мин аар-пеер тоғыс хоостыра парыбыссам, ол мин чох ибде азыранминча, изі чохтанчам, чохсынчам тіпче. Піс ӱс оол ӧскір салғабыс, ӱс пархабыс пар.
– Чуртаста ниме иң аарлығ?
– Чуртас, сӧбіре, палалар, хыныс, туғаннар. Пістің андағ тоғыс, спектакльда ойнапчабыс, анаң ол «хайыл парча». Че піc палаларда халчабыс. Иртен турчазың, Худайға пазырчазың, палалар ла хазых ползын тіп сурынчазың. Иң аарлығ – сӧбіренің чылиин тут халары. Сӧбірем мині хайди часхарып аларға, кӧңнімні арығлабызарға чахсы пілче.
Ідӧк театр кӧдірілзе, ӧңнензе, андар кӧп кӧрігҷі чӧрзе, чӱрекке уғаа истіг. Пістің наа режиссёр Тимур Тамерланович Казновнаң хада Хакас театрға наа тыныс килді тіп ізенчем. Наа кізінең дисциплина, наа ойыннар, чииттерге наа рольлар килче нооза.
Сын нанҷыларым парына ӧрінчем. Пілчем, аар тустарда олар мині тастабастар, ӧрініснең хадох ӱлесчелер.
– Светлана Семёновна, хайдағ пӧгіннер турғысчазар?
– Пайрамнығ чазымда чоныма алымны пир саларға сағынчам, аннаңар тоғазығлар иртірербін. Тимненчем, чӱрексіпчем, че сценада тудынҷаң опыдым пар, аннаңар прай ниме чахсы полар. Ідӧк «Хубай» пьесаны книгаа сығарыбызарға кӧңнім пар.
Сомнар Дмитрий Сунчугашевти, А.М.Топановтың адынаң Хакас драма театры архивінең
Автор :
Чоохтасхан Татьяна Тютюбеева
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
| 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
| 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
| 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
| 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
