Чонға хабазығлар тилiпче
15.02.2024
Хабарлар
Хакасияда Сӧбiре чылы пайрамни азылғанда
Кӱстiг хазна – iзестiг тилiс. Россия чуртағҷыларының чуртас оңдайларын чахсыландырар пӧгiннең хазнада аймах социальнай хабазығлар тӧстелчелер
Iҷе капиталы
СССР изелген соонаң, 1990 чылларда, пiстiң хазнада чонның чуртас синi тӧбiн тӱскен. Тоғыс чох чуртағҷыларның саны чылдаң хозылҷаң. Чал ахчазы тузында пирiлбинiбiскен. Пiлдiстiг, сидiк чыллар пасталыбысханда, тиксi хазнада пала тӧрiпчеткенi пiлдiрте хызырыл чӧрiбiскен. Аннаңар демография сурии хомайлан сыххан. Росстат саннары хоостыра, хазнада 1992 – 2000 чылларда чонның саны 148,6 миллионнаң 146,3 миллионға теере хызырыл парған. 2009 чылға оларның саны иң тӧбiн синге тӱскен, 142,7 миллион кiзее теере син парған. Анаң 2014 чылға теере, чонның саны кӧместең дее полза, хозылып пастаан. 2014 чыл пасталчатханда, сананыстар хоостыра, хазна чуртағҷыларының саны 143,7 миллионға тиңнелген, 2009 чылнаң тиңнестiрзе, ол пiр миллион кізее кӧп.
Хазнада демография суриин чахсыландырарынҷа тоғыстар тӧремiл апарыл сыхханнар. Россияда «Демография» нацпроект чуртасха кирiл сыххан. Палалығ сӧбiрелерге 2007 чылның 1 январьынаң сығара iҷе капиталы программазы тоғынып пастаан. Аны хоостыра iкiнҷi (алай аның соондағы) пала тӧреен алай пала идiнiп ӧскiрчеткен сӧбiрелерге iҷе капиталы хазна хабазии пирiл сыххан.
2020 чылның 1 январьынаң cығара сӧбiрелерге пастағы пала ӱчӱн iҷе капиталы пирiлче. Аның сині 631 муң салковайға тиңнелче. Сӧбiрелерге, хайда iкiнҷi (алай пазағы) пала тӧреен алай аны пала идiнiп ӧскiрчелер, iҷе капиталы 834 муң салковай тӧлелче.
Хакасиядағы саннар
Россияның социальнай фондының Хакасияҷа пӧлии 2023 чылда тӧрт муң сӧбiрее iҷе капиталын хорадарына чарадығ пирiбiскен. Iҷе-пабаларның сурыныс пiчiктерi хоостыра тиксі 1,6 миллиард салковай позыдылған.
Iҷе капиталынаң иң удаа чурт кредидiн чаапчалар. 2023 чылда 2030 сӧбiре ипотека чабарына 1,2 миллиард салковай хорадыбысхан. Андағ хорадыға iҷе капиталынаң, пала тӧрiзӧк алай пала идiнiп ӧскiрерге алзох, тузаланарға чарадылча.
Кредит ахчазынаң тузаланмин, чурт оңдайларын 503 сӧбiре чахсыландырып алған. Оларның сурыныс пiчии хоостыра Россияның социальнай фондының Хакасияҷа пӧлии 224 миллион салковай позытхан. Закон хоостыра чурт оңдайларын чахсыландырарына хорадарға чарадылча, палаа ӱс час тол парза ла.
Iдӧк республиканың чуртағҷылары iҷе капиталын палаа ӱс час толғанҷа ай сай тӧлег аларына хоратчалар. 2023 чылда 939 паланың iҷе-пабазына 142 миллион салковай ызылған.
Тӧртiнҷi удаа тузаланылчатхан хорадығ – ӱгредiг. 2023 чылда cоциальнай фонд 1000 паланың ӱгредиине 34,9 миллион салковай позытхан.
Россияның социальнай фондының Хакасияҷа пӧлии искiриинең, республикада 2007-2008 чылларда iҷе капиталын алғаннарның саны 3537 сӧбiре пол парча, 2009 чылда – 5620, 2010 чылда – 3835, 2011 чылда – 3199, 2012 чылда – 3375, 2013 чылда – 3682, 2014 чылда – 3775, 2015 чылда – 4542, 2016 чылда – 3971, 2017 чылда – 2905, 2018 чылда – 2786, 2019 чылда – 2244, 2020 чылда – 4542, 2021 чылда – 3767, 2022 чылда – 3292, 2023 чылда – 2901.
Хакасияда 2012 чылдаң ӱзiнҷi алай пазағы пала тӧреен полза, регион iҷе капиталына сертификат пирiлче. 2024 чылда регионның iҷе капиталының синi 108300 салковайға тиңнелче, кiчiг аалларда чуртапчатханнарға – 216600 салковай. Регион iҷе капиталын палаа ӱс час тол парза ла хорадарға чарадылча. Ол республика бюджедiнең тӧлелче.
Республиканың iстенiс паза социальнай арачыланыс министерствозы таниинаң, Хакасияда 25 чыл аразына «Теремок» республиканың олған интернады, Саяногорсктағы хазии уйан палаларға реабилитация кiнi, республиканың чазы читкелектерге социальнай реабилитация кiнi тӧстелгеннер. Кӧп палалығ сӧбiрелерге льготалар алғыдылғаннар, компенсациялардаң паза чолға льготанаң чӧрер оңдайдаң пасха, кӧп палалығ сӧбiрелерге пір олғанны школаа тимниріне 2500 салковай, читi паза аннаң кӧп палалығ сӧбiрелерге микроавтобустар пирiлче.
Палаа пособие
«Демография» нацпроекттiң «Пала тӧреен сӧбiрелерге ахчалығ хабазығ» регион проектiнҷе Хакасия чуртағҷыларына 1084 миллион азыра салковай тӧлелген. Нацпроект республикада 2020 чылдаң тоғынып пастаан. Ол 2020 чылның 1 январьы соонаң ӱзiнҷi алай пазағы тӧреен палалығ сӧбiрелерге пирiлче. Тӧлегнi алҷаң право пирiлче сӧбiрелерге, кемнiң парызы регионда кӧрiлген чуртап парыбыcчаң ікі синiнең аспинча.
2023 чылның 1 январьынаң пала пособиезi пiрге тӧлеге айлан парған, аны Россияның социальнай фонды тӧлепче. Хакасияның iстенiс паза социальнай арачыланыс министерствозы 2022 чылның 31 декабрьы алнында тӧреен палаларға пособие тӧлепче. Пособие пiр чылға кӧрiлче, аны палаа ӱс час толғанҷа узарадарға чарир.
Таныхтирға кирек, нацпроект хоостыра кирiлген пособие республикада улуғ кирексiнiснең тузаланған. 2020 чылда ол тӧлегнi 704 палаа итiргеннер, ирткен чыл тоозылчатханда, ол пособиенi алчатханнарның саны 5,5 хати ӧс парған. 2023 чылда тӧлегні 4082 палаа итiргеннер, тиксi 441,1 миллион салковайға сых парған.
Нацпроекттiң тоғызы тоозылча, палаларға кӧрiлген тӧлеглер пiрге пособиее айланчалар. Амды оларны наа оңдайнаң Социальнай фондта алай МФЦ-да итiрерге чарир. Пӱӱнгi кӱнде чонға социальнай хабазығ пирҷең устаныстаң сығара тӧлегнi 1569 сӧбiре алча тiп искiрген iстенiс паза социальнай арачыланыс министерствозы.
Ветераннар пансионады
«Демография» нацпроекттің «Улуғ тӧл» федеральнай проекттерi полызиинаң 2022 чылда Ағбанда ветераннар пансионадының хоза корпузының пӱдiрии пасталыбысхан. Федеральнай проекттiң пӧгiнi – улуғ тӧлнiң час чазапчатханын узарадарға паза оларның хазии уйан полбас ӱчӱн чуртас оңдайларын чахсыландырарға.
Проект-смета тоғыстары 2021 чылда пасталғаннар, ағаа 3,9 миллион салковай хорадылған. 2022 чылда «Синодекор» компания пӱдiрiг тоғыстарын пастаан. Тиксi тураның пӱдiриине 485 миллион салковай хорадыл парары кӧрiлче, пӱдiрiг пасталғаннаң 268 млн 586 муң салковай хорадылған.
Пӱдiрiлчеткен ветераннар пансионады амғы тусха килiстiре полар, анда 100 кiзее чуртаҷаң орын полары кӧрiлче. Чуртаҷаң секциялар гостиница оңдайынаң идiлчелер, пiр пӧлiкте пiр алай iкi кiзi чуртир. Чуртаҷаң оңдайлар ибдегi осхас полар. Чайаачы мастерскойлар, спорт площадкалары, терапия паза компьютер пӧлiктерi, плесет салҷаң орын полар. Прай ол нимелер улуғ частығларға айғасчаң киреен табарға паза чахсы чуртас оңдайларын апарарға полызар.
Аал чуртағҷыларына
«Демография» нацпроекттiң «Улуғ тӧл» регион проектiнҷе 2019 чылдаң сығара ҷонға социальнай хабазығ пирҷең уcтаныстың аймахтардағы сигiс пӧлиинде 65 час ас парған улусты имнег учреждениелерінзер тарт чӧрерiне мобильнай бригадалар тӧстелген.
Имнег учреждениелерiнзер тарт чӧрчеткен транспорт
Хакасия правительствозының 529 № чарадии хоостыра, аалларда чуртапчатхан кiзілернi имнег учреждениелерiнзер паза социальнай хабазығ организацияларынзар тарт чӧрчелер: 65 час ас парғаннарны; азах-хол тоғынминчатхан кинектернi паза коляскалығ чӧрчеткен кинектернi; I группаа кiрчеткен кинектернi; кинек палаларны; имҷiнең хада поларын кирексiбинчеткен паллиативнай пациенттернi.
«Улуғ тӧл» регион проектi хоостыра алылған автотранспортнаң чонны имнег учреждениелерiнзер диспансеризация иртерге, профилактика оңдайынаң имнег сыныхтаан иртерге, вакцинацияа, пландағы имнег полызиин аларына паза СОVID-19-наң ағырған соонаң реабилитация иртерiне тарт чӧрчелер. Iдӧк оларны социальнай хабазығ организацияларынзар апарчалар. Имнег организацияларының тоғынҷылары оларға имнег полызиин иблерiнде пирерге кил парчалар. Ӱстӱнде чоохталған категорияа кiрчеткеннерге имнер паза чиис, садызып, иблерiнзер ағыл пирчелер.
Андағ оңдайнаң 2019 чылда проект полызиинаң ӱс аалдаң ӱс хати чорых идiлген. Алты кiзi имнег учреждениезiнзер пар килген. 2020 чылда 33 аалдаң 105 чорых идiлген, пiр чыл аразына 525 кинек паза 65 час ас парған чуртағҷы имнег учреждениелерiнзер пар килген. 2021 чылда 101 аалдаң 230 чорых полған. Имнег полызиин 1080 кiзi алған, олох чыл 188 хати имҷiлер, пациенттернiң иблерiнзер килiп, имнег полызиин пиргеннер. 2022 чылда прай 162 аалдаң 797 чорых идiлген. Пiр чыл аразына 2979 кинек паза 65 час ас парған чуртағҷы имнег учреждениезiнзер чӧр килген. Ибде 296 кiзi специалисттiң имнег полызиин алған. 2022 чылда полызығ уламох алғыдылған. Кӧзiдiмге, 65 час ас парған 318 кiзее имнер паза ас-тамах, алып, иблерiнзер ағылғаннар. Iдӧк 144 кинек паза 65 час ас парған чуртағҷы социальнай транспортнаң социальнай хабазығ организациязынзар чит пар килген.
Ӱгредiг
Республикада «Демография» нацпроекттiң «Тоғыс тiлирге полызары» регион проектiнҷе профессиональнай ӱгредiг паза хоза профессиональнай ӱгредiг мероприятиелерi чуртасха кирiлчелер. Ӱгредiг кӧрiлче тынаға сығар алнындағы улусха, 50 час толдыр салған паза аннаң улуғларға, ӱс часха теере алай школаа читкелек паланаң ибде одырчатхан ипчiлерге. Че олар тоғынминчатхан поларға киректер. Iдӧк ӱгренер оңдай пирiлче тоғыс тiлепчеткеннерге. Ол категорияларға кiрчеткеннерге ӱгредiг тикке иртiрiлче. Ӱгренерге сағынчатхан кiзее «Работа в России» пiрге саннығ платформазар сурыныс пiчиин пир саларға киректелче. Ӱгредiг программазын паза организацияны посха таллап аларға чарир. Сурыныс пiчиин пир салған соонаң чонға тоғыс тапчаң устаныстың специализi, палғалызып, ӱгредiг организацияларынаңар толдыразынаң чарыт пирер. Сурыныс пiчиине нандырығлар полған на кiзее электроннай почтазар килче.
Хакасияда пу нацпроект полызиинаң 2019 чылда 554 кiзi ӱгредiг алған, 2020 чылда – 548 кiзi, 2021 чылда 572 чуртағҷы ӱгредiг алған, 2022 чылда – 861 кiзi, 2023 чылда – 902 кiзi.
Сомнар интернеттең алылған
Автор :
Наталья Тюкпеева
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
| 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 |
| 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 |
| 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 |
| 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
