Спорттағы чидiглерiбiс
03.02.2024
Хабарлар
Ниик атлетика манежінде улуғ марығлар иртчелер. Объект пӱдіреріне 413 миллион артиинаң салковай парыбысхан
Кӱстіг хазна – iзестіг тиліс. Халғанҷы 25 чыл Россияа улуғ марығларнаң паза спортсменнернің чиңістерінең танығлығ. Ол чидіглерде Хакасияның хозымы пар
Олимп ойыннары – тилекейнің иң улуғ марығлары. Пістің спортсменнер анда Ах хан тузындох кӱстерін сынааннар. Че хазнада ӱлгӱ алысханда, кӱстіглерге паза чапчаңнарға чол чабылған. Илбек Ада чаа соонда ла СССР-ны Олимпиадада аралазарға хығырғаннар. 1952 чылда Хельсинкиде ирткен арға-мӧрійде 295 совет спортсменi араластыр. Оол-хыстар ӧменең ікінҷі орынға сыхханнар. Пу чидіг киречілеен: СССР спорт державазы полча. Совет тузында спортсменнерні улуғлаҷаңнар. Олар Ада чир-суубысты ырахха сабландырҷаңнар нооза.
СССР изел парғанда, Россия Федерациязының олимп чемпионнарын тимнирге кӱс читпес тіп чочыныс полған. Прайзы тиктең чӱрексінтір. Россия, алынҷа хазна чіли, араласхан пастағы Олимпиадада (пу кирек 1996 чылда Атлантада полған. – Авт.) пістің спортсменнер 63 медаль холға киргеннер: 26 алтын, 21 кӱмӱс паза 16 хола. Олимп чемпионы атха турысханнар Александр Попов (суғҷа чӱзері), Станислав Поздняков (фехтование), Александр Карелин (грек-рим кӱрезі), Бувайсар Сайтиев (олаңай кӱрес), Алексей Немов (спорт гимнастиказы), Олег Саитов (бокс), Светлана Мастеркова (ниик атлетика) паза пасхазы.
ХХI чӱс чыллар наа чидіглернең танығлығ. Пістің cинхронисттер паза хоос гимнасттар тилекейде пастағы орында парчалар. Пуста хоос чыларында Россияның абахай спортсменнеріне турыстығ фигурист чоғыл. 2018 чылда Пхёнчханда ӧӧн харбазығ Алина Загитованың паза Евгения Медведеваның аразында парған. 2022 чылда Пекинде чиңіс ӱчӱн Камила Валиева, Анна Щербакова паза Александра Трусова харбасханнар. Чарғыҷылар Валиеванаң тартыспаан ползалар, прай олимп пьедесталы пісти поларҷых. Халғанҷы туста саналығ чӱгӱріснең айғасчатханнар ӧріндірчелер. Пекинде спортсменнер 11 медаль утып алғаннар. Олардаң пис медаль – «саналар ханы» Александр Большуновтың чидии. Ниик атлетиканың тархынында Елена Исинбаеваның (сырғайнаң пӧзікке сегірері) паза Мария Ласицкененің (пӧзікке сегірері) аттары саңайға халған. Меспектіг ойыннардаңар чоохтаза, пӧзік устарынаң Россия волейболисттері паза гандболисттері сабланчалар. 2012 чылда Лондонда ир кізілернің волейболҷа ӧмезі кӱснең чиңісті алып алған. Гандболист ипчілер 2016 чылда пу спорт кӧрімінде Россияа пастағы олимп алтынын ағылғаннар. Алында абахайларның гандбол командазы 1980 чылдағы Олимпиадада чиңіс туттыр.
Ідӧк Россия чуртағҷыларының поғдархазы Сочидегі Олимпиада паза футболҷа тилекей чемпионады полчалар. Пістің хазнада аймах спорт кӧрімнерінҷе чоннар аразындағы турнирлер тӧреміл иртірілҷеңнер. СССР 1980 чылда Олимп ойыннарын удурлаан. Ах Олимпиаданы турыстыра иртіреріне кӧп кӱс паза ахча парыбысхан. Хысхаҷах тус аразына Сочиде 11 наа объект – «Фишт» стадион, «Айсберг» пус ӧргезі, «Адлер-Арена» конькиліг чӱгӱріc стадионы паза пасхазы – пӱдірібіскеннер. Кибір хоостыра арға-мӧрійге удур олимп чаламазының эстафетазы иртче. Чӧрімде Россияның 83 регионы, 14 муң кізі араласхан. Россияның піріктірілген командазы 33 медаль холға кирген: 13 алтын, 11 кӱмӱс паза 9 хола. Ол син медальны пістің спортсменнер пастағызын на утханнар. Пӱӱнгі кӱнде Сочидегі арға-мӧрій иң пӧзік синде ирткен Олимп ойыннарына саналча. Пасха хазналар аны кӧзідімге алчалар.
Футболға хынчатханнарның чӱреенде тирең іс артысхан 2018 чылдағы мундиаль. Пір ай Россия ла нимес, прай тилекей футболнаң чуртаан тирге чарир. Чемпионаттың ойыннары 11 городта ирткеннер. Марыға удур наа стадионнар пӱдірілгеннер. Че анзы даа ӧӧні нимес. Специалисттер Россиядағы мундиальны нымахнаң тиңнестіргеннер. Ол cпортсменнерге паза кӧрігҷілерге ӧрініc cыйлаан. Чемпионат тузында Россияның піріктірілген командазы чахсы ойнабысхан. Футболисттерібіс марығның тӧртінҷі чардығына чидіп алғаннар. Піcтің командаа ол улуғ чидіг.
2015 чылдаң Россия спортына сидік тус пасталыбысхан. Тикcі тилекейдегі допингтең тоғыр харбасчатхан агентство (WADA) спортсменнерібісті допингнең тузаланчалар тіп пыролапча. Сынында политика харығ пол парған. Рио-де-Жанейрода ниик атлетиканаң айғаcчатханнардаң Дарья Клишина ла (узунға сегірері) арға-мӧрійде аралас полған. 2018 чылдаң, тізең, хазнаның піріктірілген командазы марығларға гимн паза чалама чох сыхча. 2022 чылда, Украинада ӧнетін чаа операциязы пасталған соонда, наа хатығластар кирілгеннер. Ол сылтағнаң пылтыр хазии уйан улус Паралимпиадада кӱзін сынап полбаан, футболисттер – Катарда ирткен тилекей чемпионадында. Амды спортсменнерібісті Парижтегі арға-мӧрійге кирерге хынминчалар.
Россия пос салынминча. 2024 чылда февральдаң мартха теере Хазанда фиджитал-спортча «Таңдағызының ойыннары» иртер. Ол спорт кӧрімнерін наа технологияларнаң піріктірер. Июньда спортсменнер Хазандох БРИКС-тың ойыннарына чыылызарлар. Программаа 25 спорт кӧрімі киріл партыр. Сентябрьда прайзын Ынархастың тиксі тилекей ойыннары сағыпчалар. Марығларны Москва паза Екатеринбург удурлирлар. Анда 10 муң cпортсмен аралас полар.
Хакас чирінде пӧзік чидіглер спорты 1960 чылларда тиліп пастаан. Грек-рим кӱрезінҷе тренер Михаил Боргояковтың устаанынаң чиит спортсменнер РСФСР паза СССР марығларында чиңістер тут сыхханнар. 1975 чылда, тізең, Геннадий Тыгдымаев «Ынархас» чоннар аразындағы турнирде алтын медаль холға кирген. Чӧрімге олаңай кӱреснең, стол теннизінең айғасчатханнар хозылғаннар. Иван Ярыгиннің чиңістерінде Хакасияның хозымы парох. Саблығ кӱресчі Ағбанда улуғ спортсар пастағы хаалағлар иткен. Юрий Лебедевтің кӱстенізінең РСФСР-да Хакас автоном облазы кӧп чыл стол теннизінің кініне саналҷаң. Теннисист Ирина Запевалова Хакасияның пастағы чоннар аразындағы класстығ спорт узы полча. Ікінҷізін пу атха Александр Талачёв (грек-рим кӱрезі) турысхан. 1980 чылда меспектіг хоккейҷе «Саяны» команда тӧстелген. Ол совет тузында иң кӧп кӧрігҷіліг ӧме чіли сабланҷаң. 2023 чылдаң «Саяны» пазох Суперлигада ойнапча. Салтарлар тың на чахсы нимес. Іди дее полза, «ағырчатхан» улус хоккеисттерге киртінче.
Ниик атлетиканаң айғасчатханнар чидіглерiнең тӧреміл ӧріндірчелер. Саблығ спортсменнернің cанында Евгений Евсюковты (спорт чӧрізі), Владимир Жариковты (пӧзікке сегірері), Игорь Парыгинні (ӱс хадыллығ сегіріс), Дмитрий Бурмакинні (марафон) паза пасхазын адирға кирек. Жариков 1980 чылда РСФСР-ның чемпионадында паза чоннар аразындағы марығда чиңіс тутхан. Игорь Парыгин чииттер аразында ирткен тилекей чемпионадында алтын медаль холға кирген.
Хакас автоном облазының cпортсменнерінең тӧрт кізі – Владимир Каплунов, Иван Ярыгин, Евгений Евсюков паза Сергей Карамчаков – Олимп ойыннарында араласхан. Штангист Каплунов 1964 чылда Токиода кӱмӱс медаль утхан, ол Харатаста аар атлетиканаң айғазып пастаптыр. Евгений Евсюков хола медальға кӧмес ле читпиндір. Чир-суғҷыбыс 1980 чылда азах меетке тӧртінҷізі читкен. Иван Ярыгин – ікі хати олимп чемпионы. Сергей Карамчаков – чоныбыстың поғдархазы. Аның хола медальы піске алтын полча.
ХХI чӱс чылларда Олимп ойыннарында араласханнар Леонид Чучунов (олаңай кӱрес, 2000 чыл), Пётр Макарчук (бобслей, 2002 паза 2006 чыллар), Лидия Карамчакова (ипчілер кӱрезі, 2004 чыл), Дмитрий Бурмакин (ниик атлетика, 2004 чыл) паза Любовь Волосова (ипчілер кӱрезі, 2012 чыл). Тилекейнің иң улуғ мариинда халғанҷы спортсменге оң полған. Любовь Волосова хола медаль утхан. Кӱресчі Таштып аймаанаң, аның пастағы тренері – Олег Сагатаев.
Паралимпиецтерні таныхтирға кирек. 1994 чылда Лиллехаммерде Россияның алнын Татьяна Асаченко алған. Ол тағ саналарынаң айғасча. 1996 чылда, тізең, хазнабыстың ӱчӱн волейболисттер Сергей Скобелиннең Аскат Салахов Атлантада турысханнар. Хакасияда стол теннизі чахсы тиліпче. Хазии уйан спортсменнер Россия марығларында тӧреміл чиңіс тутчалар. Чир-суғҷыларыбыстың піреезі Токиодағы Паралимпиадада аралазар тіп ізеніс полған. Хомзынысха, теннисисттер таллағны ирт полбааннар. Че 2021 чылда анда араласхан тренер Ирина Мордакина. Ирина Александровна кинек спортсменнерні марығларға тимнирге полысхан.
Амғы спортсменнердең кӱресчілер Мария Тюмерекованы, Наталья Малышеваны, Артур Чебодаевті, боксёрлар Саяна Казыгашеванаң Сергей Слободянны, гиревик Фёдор Жибиновты таныхтирға чарир. Машанаң Артур 2021 чылда тилекей первенствозында сыйыхтығ орыннарға сыхханнар. Малышева пылтыр Россия чемпионадында чиңіс тутхан, тилекей чемпионадында араласхан. Саяна Казыгашева хазна марығларынаң медальлар чох айланминча. Слободяннаң Жибинов тӧреміл чиңіс тутчалар. Волейболисттерні махтирҷыхпыс. Вероника Думрауфнаң Динара Сабитова, хыстарның Россияның піріктірілген командазына кіріп, 2020 чылда Европа первенствозында чиңіс тутханнар. Хакас оол Никита Борчиков Суперлигада ойнапча. Футболда даа Хакасияның чидіглер пар. Россияның піріктірілген командазында Виктория Козлова ойнапча. Ол Харатастаң. Абазадаң сыххан Татьяна Петрова ЦСКА-ның футболизі полча. Саблығ ӧменең хада абахай хыс Россия чемпионадында ікі хати чиңіс тутхан.
Халғанҷы чылларда Хакасияда наа пӱдіріглер саны хозыл парған. Андағ оңдай пирчелер нацпроекттер. Че республикада ӱлгӱлер 2000 чыллардох спорт инфраструктуразын нааҷылап пастааннар. 2008 чылда Ағбанның устағ-пастаа тынағ паркы хыринда спорткомплекс пӱдірерге чапсынған. 2010 чылда аймах спорт кӧрімнерiне кӧрілген зал тузаланысха кирілген, 2011 чылда – устағ-пастағ корпузы, 2014 чылда – 50 метрліг бассейн. Ідӧк спорткомплекссер стол теннизінің кіні, чӱгӱрҷең чоллығ футбол чазызы паза скалодромнығ ниик атлетика манежі кірчелер. Оларны «Демография» нацпроекттің «Спорт – чуртас сині» федеральнай программазы хоостыра позыдылған ахчаа читіре пӱдiрібіскеннер. Н.Г.Булакиннің адынаң спорткомплекс улуғ кирексіністе, анда иртен-иир чон ӱзілбинче. Россия, Сибирь марығлары тӧреміл иртірілчелер.
2010 чыллар Россияның саналығ чӱгӱрҷең спорт федерациязына танығлығ. Андада Хакасия правительствозы Тӧӧ пазы поселокта спорт тимненізі кінін пӱдірерінеңер чарадығ алған. Россия ӱлгӱлері проектке пӧзік паалағ пиргеннер. Ол сылтағнаң наа объекттер пӱдіриин федеральнай программаа кир салғаннар. Тоғыстар ікі чардыхтаң пӱткеннер. 2015 чылда тимге сыхханнар саналығ чолларның комплексі, сана-роллер трассазы, саналығ чӱгӱрҷең стадион, 90 метрліг чир алтынҷа иртчең орын, модуль-бокстар. Ідӧк чарытхы тартыбысханнар. 2017 чылда, тізең, поселокта кӧп оңдайлығ тураны пайрамни асханнар. Анда имнег кінi, чарғыҷылар пӧлии, комментатор кабиналары, пресс-кін, допингті сыныхтаҷаң пӧлік паза пасхазы орныхчалар. Cтадионда кӧрігҷілерге трибуна турғызыбысханнар. Пу тоғыстарға 1 миллиард артиинаң салковай парыбысхан. Ахча федеральнай паза республика бюджеттерінең позыдылған.
Ағаа хоза, 2010 чылда Асхыста С.З.Карамчаковтың адынаң улуғ зал тоғынып пастаан, 2017 чылда – «Афалина» бассейн. Хубачарда «Колос» зал тимге сыххан, Ағбанда – «Тепсей» физкультура-хазых комплексi. ФОК-ты 2020 чылда асханнар.
2019 чылдаң Россияда нацпроекттер чуртасха кирілчелер. Оларның хабазиинаң прай сфералар наа тыныс алып алғаннар тирге чарир. Республиканың физическай культура паза спорт министерствозы таниинаң, 2023 чылда ла нацпроектче Хакасияда 20 артиинаң наа объект пӱдірібіскеннер, 10 артиинаң пӱдірігде тыхтағ тоғыстары ирткеннер. Позыдылған ахчаның сині – 303 миллион салковай. Олардаң 43 миллион федеральнай бюджеттің хорадығлары, 240 миллион – республиканың, 20 миллион – муниципалитеттерни.
Истіг оңдайлар чуртағҷыларға спортнаң айғазар оңдай пирчелер. Амғы туста Хакасияда физкультуранаң паза спортнаң 250 муң артиинаң кізі айғасча.
Сом Альбина Чистогашевани
Автор :
Майя Кильчичакова
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 |
| 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
| 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
| 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 |
| 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
| 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
