Чонның кибірлерін улуғлирға ӱгретче
17.01.2024
Хабарлар

«Син мағаа албығадаң артых ниме сыйлирзың ма?» – тіпче Палака Кӧрмегеске
Тун ойын. Пу наада «Читіген» театрның артисттері кӧрігҷілерні «Палака» наа спектакльнаң ӧріндірділер
Ойынны режиссёр Каскар Чаптыков Хакасия культуразының саблығ тоғынҷызы, писатель, драматург Илья Топоевтің «Палака» пьесазы хоостыра турғысхан. Кӧг-cарыннығ сіліг спектакль сценада пір час парча. Ол хайди тимнелгенін піcке пьесаның ээзі Илья Прокопьевич паза режиссёр Каскар Геннадьевич чоохтап пиргеннер.
– Пурнада минің мындағ сағыс полған, «Ахол» ойын турғызыл парғанда, соонаң ол мағаа читпин парған. Анда сарынҷы Пай Арығ хыс полған. Аннаңар ікінҷі пьесамда аның ӱлӱзінеңер пасхам. Ол моноспектакль чіли пазыл парған полған. «Пай Арығ» пьесалар аразындағы марығда Хакасияның культура министерствозының сыйиина турысхан, – чоохтапча писатель Илья Топоев.
Хакас кип-чоохтарында Пай Арығ тахпахчы хыстаңар пазылча. Сос пилтірінде ол кирі апсахха тахпахтар мариинда утыр салча. Анаң апсах аны Шор чирінзер апарыбысча. Че хыс аны ағын суғзар ідібісче, апсах пурлух парча. Анаң Пай Арығны харибзер чаап салчалар. Хариб пастығы хысха хыныбысча. Кип-чоохта Пай Арығ ікі палалығ пол парча. Театрда палаларны ойынға турғызарға сидік, аннаңар оларны хыйа алыбысханнар. Пай Арығның тӧреен чир-суунда кӧӧленген оолғы пар полча. Хариб пастығы, аны сизініп, хысты ибінзер позыдыбысча. Пай Арығ, киріп парып, чиит тузында хынған оолғына тоғас парча.
Соонаң Илья Топоев, «Пай Арығ» ойынны алыстырыбызып, чайаачы тоғызын «Палака» адап салған. «Хакас чирі» газетада ол «Палака алай хысхылых хустың харғааны» пьесаны сығарғанох. Анда Кӧрмегес, хынған хызын ипчее аларға тіп, іҷе-пабазына хысхылыхты ағыл пирген. Кибір хоостыра хысхылыхты сыйлаттырған сӧбірее, тоғырланмин, хызын ирге пирерге кирек полча. Че Палаканың паба-іҷезі Кӧрмегесті, чох-чоос кізі тіп, нимее салбаан. Ол кибірні сайбаан кізілерні хысхылых хус харғабысча, хомай ниме ползох, аның табызы истіле тӱсче. «Читіген» театрда ол ӱзікті алыстырыбысханнар. Ойында Палаканың іҷе-пабазына хысхылых хусты хыстың кӧңніне чатпинчатхан ирен сыйлапча.
Театр тоғынҷыларының постарының кӧрізі, олар «Палака» ойынны сценаа килістіре, прай тимнеп, турғызыбысханнар, авторның чарадиинаң пьесаның хай пірее ӱзіктерін алыстырғаннар.
– Піс ойынны Хакасияның саблығ артизі Степанида Саможикованың пайрамнығ тӧреен кӱніне чарыдып турғызарға пӧгінгебіс. Пастап аны прай драма ӧмезіне тимнирге сағынғам. Анаң «Айланыс» ансамбльға тимнирге чӧп пиргеннер, – кӧңнінең ӱлесче режиссёр Каскар Чаптыков.
Ноға драматург Илья Топоевтің пьесазын алып алғам? Анда хыныстаңар чоохталча. Пастағы хыныс хаҷан даа кізінің чӱреенде нооза. Че кізінің сӧзі чӱрекке ухтаң даа тың теепче. Ойында Палака кӧӧленчеткен оолғына тіпче: «Син мағаа албығадаң тігілген тоннаң артых ниме сыйлирзың ма?» Пу сӧстер пӱӱнгі дее тусха килістіре. Амғы хыстар оолларына ідӧк тіпчелер: «Синің машинаң, квартираң пар ба? Хайда тоғынчазың? Нинҷе ахча алчазың?» Анаң ооллар, малхадып, ахча тоғынарға вахтанаң парғлабысчалар, пасха чирде сӧбіре тӧстепчелер, тӧреен чир-суғларынзар айланминчалар. Че «Палака» ойында Кӧрмегес, малхадып, парыбысса даа, ол пастағы хынызы ӱчӱн нандыра айлан килче. Ӧӧн матыр илееде чыллар чалғызан чуртаан, че улуғ хынызын чӱреенең пір дее хыйа албаан. Кӧрмегес, хызының хынған сағызын толдырарға тіп, аңнап чӧрген. Кӧп албыға тудып, ағыл килген, че чиит тузы, чуртазы ирт парған. Кізінің чуртазы табырах ирт парча.
Ойында сарын паза тахпах кӧп. Хакасия искусствозының саблығ деятельі, композитор Олег Чебодаев уғаа килістіре сарыннар тимнеп салған. Ідӧк Хакасия искусствозының саблығ деятельі Александр Саможиковтың кӧглерінең тузаланчабыс. Кізі хаҷан сарнапча? Кізінің чоохтанҷаң cӧcтері халбаза, аның чӱрек ачии, хомзынызы сарын пастыра сыхча. Аннаңар спектакльда кӧп сарын кирібіскебіс.
Хакасия искусствозының саблығ деятельі, драматург, писатель Александр Котожеков, «Палака» ойынны турғысчатханда, костюмнар паза декорациялар ӱчӱн нандырығ тутхан. Ол артисттер сценаа устығ пӧріктіг паза халбах ыстаннығ сығарлар теенінде, піс прайзы хайхап парғабыс. Мин теем: «Александр Иванович, орыстарның Петька іди тонан салып чӧрче нооза». Че Александр Иванович пістің иреннернің андағ кип-азах полған тіп чарыт пирген.
Наа спектакльда «Палака» кип-чоохты чонға ысчатхан нымахчыларны Хакасия искусствозының саблығ деятельі Олег Чебодаев паза «Айланыс» ансамбльның артизі Ирина Чугунекова ойнапчалар. Ағаа хоза, Олег Валерьевич Палаканы худалаан ирен полыбысча. Ол хыстың іҷе-пабазына хысхылых хусты сыйлап пирче. Кӧрмегестің алнында кӧкесімненген Палакаа чӱрее чатпинчатхан кізінең хада чуртирға килісче. Ирен хысты чыс тайғалығ Шор чирінзер апарча. Пірcінде улуғзырхос хылии ӱчӱн чииттегі хынызын посхындырыбысхан Палаканың чуртазы, хаңаа тегілегі чіли, чуртас тооза «хоғдырап ала парча», ол тың ирееленче. Паза сыдасчаа чохта, ниме полза, ол ползын тіп, частаныбысхан ипчі тӧреен чирінзер тисче.
Спектакльда пір матырны ікі артист ойнапча: чиит оол Кӧрмегесті – артист Николай Тодышев, частаныбысхан Кӧрмегесті – Хакасияның чон артизі Валерий Топоев, чиит хыс Палаканы – Светлана Саможикова, частаныбысхан Палаканы – Хакасияның саблығ артизі Степанида Саможикова. Ойынның ӧӧн матырлары Кӧрмегеснең Палака частаныбысханда, нандыра тӧреен чир-суғларынзар айланып, тоғас парчалар, анаң оларның хыныстары пазох улуғ от чіли кӧй сыхча паза сағыстары чиит туссар парыбысча, аннаңар пір матырны ікілер артист ойнапча.
«Хыныс ол чӱгені чох сас атха тӧӧй. Пірсінде син ағаа мӱнібіссең, паза тӱзіре сегір полбассың. Син аны пір холға аларға сағынзаң даа, пазындыр полбассың. Ол сині апарар андар, хайдар син парарға даа сағынмаазың. Паза ол сині китенмеен чирде тӱзіре сил тастабызар...» – пас салған режиссёр Каскар Чаптыков «ВКонтакте» соцсетьтегі страницазында, «Палака» ойынны сценада турғыс салғанда.
Каскар Чаптыков режиссёрға Москвада Г.Г.Дадамянның адынаң сцена искусствозы деятельлерінің пӧзік школазында ӱгренген. Пылтыр аны тоосхан. 2020 чылда чиит режиссёр «Наа Чурт ас» пастағы ойынын турғысхан. Ол пьесаны «Читіген» театрның артизі Алексей Сагатаев пас салған. Ідӧк Каскар Чаптыков Алексей Сагатаевтіңӧк хормачы чооғы хоостыра «ДТП» ойынны турғысхан. Амды аның «Палака» наа спектакльы кӧрігҷілерні драмазынаң, кееркестіг кӧг-сарыннарынаң чапсытча, хакас чонның кибір-чозахтарына ӱгретче.
Сом Элина Кичеевани
Автор :
Татьяна Тютюбеева
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 |
17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 |
24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде