Ынархас национальнай ойыннар пастыра
20.12.2023
Хабарлар
Cол саринаң пастағызы Анна Челтыгмашева
Хакасия – прайзыбыстың ибі. Республикада аймах чоннар чуртапчалар. Полғанының на позының кибірлері паза чуртапчатхан оңдайлары
Пістің республикада, аймах чоннар чуртапчатса даа, прайзы улуғлазып, пілізіп тудынча. Анзы хакас чон аалҷыларға хаҷан даа паарсах хайчатхан, хаҷаннаң амыр паза сыдамах хылыхтығ полчатхан сылтаанда. Хакасиядағы чоннар, халых пірігістерін тӧстеп, республиканың чуртазында араласчалар паза удур-тӧдір палғалыс тутчалар. Пістің газета ол пірігістердеңер паза чоннар аразындағы ынархастаңар материаллар тӧреміл сығарча. Пӱӱнгі сығарыста национальнай спорт кӧрімнері фестивальынаңар пасчабыс. Ол Харатастағы Хакасияның піріктірілген командаларының тимненҷең спорт кінінде ирткен. Фестиваль пістің республикада 2014 чылдаң иртірілче.
Чылдаң чылға фестиваль араласчылары паза пірігістер саны хозылча. Пӱӱл республикада чуртапчатхан чоннарның 10 халых пірігізінең 207 кізі аймах спорт марығларында кӱзін сынап кӧрген.
Фестивальны пайрамни азарында Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министрінің тоғызын толдырчатхан Лев Сафьянов, республиканың физическай культура паза спорт министрінің орынҷызы Елена Краснова, Харатас город пазы Василий Белоногов паза марығларның ӧӧн чарғыҷызы Николай Свириденко араласханнар. Олар национальнай спорт кӧрімнерінҷе фестиваль араласчыларына оң ползын, кӱстіглернің иң кӱстіглері, артыхтарның иң артыхтары чиңісті холға кирзіннер тіп алғааннар. Спорт марығларын азар алнында Россия Федерациязының паза Хакас Республиканың гимннері ойнааннар. Ол туста араласчылар паза кӧрігҷілер, сым турып, оларны искеннер.
Аның соонаң прайзы спорт кӧрімнерінің алынҷа площадкаларынҷа тарап сыххан. Полғанында ла араласчыларны санға алғаннар, хай піреезінде спортсменнернің кӧдірімін сыныхтааннар, пір сӧснең чоохтаза, марыға тимненіс парчатхан.
Ол арада Лев Сафьяновнаң чоохтазып аларға оң полған. Ол фестиваль иртірілчеткен сылтағларынаңар паза пӧгіннерінеңер чоохтап пирген.
– Хакасияда национальнай спорт кӧрімнерінҷе фестиваль хаҷаннаң иртірілче, пӱӱл тоғызынҷы чылы пол парча. Республикада чуртапчатхан чоннарның халых пірігістерінің ӧмелері постарының кӱстерін сынапчалар. Оол-хыстар прай читі ойын-марығда араласчалар.
Фестивальның ӧӧн пӧгіні – республикадағы аймах чоннар пір чӧптіг паза пір ӧменең тудынып чуртиры. Спорт узын тилідеріне паза хазыхты тыыдарына кӧстегліг. Ідӧк региондағы прай чоннар ынағлазып чуртазыннар тіп иртірілче. Фестиваль «Хакасияның регион политиказы» паза «Укрепление единства российской нации и гармонизация межнациональных отношений» программаларҷа чуртасха кирілче. Аны иртіреріне ӧнетін ахча салыл парған. Аны хоостыра фестивальда республикадағы физическай культура паза спорт, ӱгредіг, национальнай паза территориальнай политика министерстволары араласчалар.
Таныхтирға кирек, пӱӱнгі спорт ойыннары республикадағы халых пірігістерінің иң хынчатхан паза сағыпчатхан мероприятиезі полча. Ол хынығ иртірілче, Хакасияда прай 57 халых пірігізі санға алыл парған. Чыл сай оларның саны хозылча, пӱӱл дее нинҷе-де пірігіс санға алылған. Олар национальнай ойыннарда марығласчалар, удур-тӧдір танысчалар. Чиңісчілерге сыйыхтар читірілче. Кубоктар, медальлар паза грамоталар пирілче. Хайдағ-да чыл ахчалығ сертификат, ідӧк командаларға спортнаң айғасчаң формалар читірілген паза даа пасха сыйыхтар полған, – чарытхан Лев Сафьянов.
Национальнай спорт ойыннарының площадкалары тоғыстарын пастабысты, прай читі площадка азылған. Полғанында ла араласчылар илееде чыыл парған. Прайзынаң пурун мини-футбол площадказы тоғынып пастаан. Прай читі команда ойнирға тимнен салған. Командалар ойнапчатхан аразында республикадағы азербайджан чонның диаспоразының кізізінең чоохтазып алғам.
– Мин пістің диаспора устағҷызының орынҷызы Гамлет Байрамов полчам. Пістің пірігіс читі чыл мының алнында тӧстелген. Аннаң cығара республикадағы национальнай мероприятиелерде сыбыра аралазарға кӱстенчебіс. Халых чуртаста піс хаҷан даа ӧткін араласчабыс, оортах турбинчабыс. Ідӧк пістің пірігіс СВО араласчыларына паза оларның сӧбірелеріне хабасча.
Национальнай спорт кӧрімнерінҷе фестивальда пӱӱл алтынҷызын араласчабыс. Пістің пірігістің кізілері пӱӱн футболда, хол пазызында, гиря хабарында, арғамҷы тастирында, тобитте паза арғамҷы тартызарында марығласчалар.
Піс Хакасияда чуртапчабыс, аннаңар мындағы чонның кибірлеріне тудынарға кирекпіс. Тобит ойнирға ӧнетін ӱгренгебіс. Пӱӱнгі фестиваль улуғ туза ағылча, піс хакас чонның кибірлерінең паза аймах чоннарнаң танысчабыс. Олар пістің чағын арғыстарыбыс пол парғаннар, – сағыстарынаң ӱлескен Гамлет Байрамов.
Футбол ойыны хыызында парча, мин, тізең, пасха площадказар чол тутчам. Улуғ нимес пӧлікте чон чыыл парған. Чағын пастырғанда, шахмат турниріндегі чіли, столлар турча. Ікі саринда ойынҷылар одырчалар, столда ағастаң тимнелген тобит ойнаҷаң чарды. Ойынҷыларның хыринда шахмат ойнаҷаң час турча. Кізі чӧрібіссе, аны пазыбысча. Тобит марии пасталғалах полған, аннаңар араласчынаң, танызып, чоохтазып алғам. Ол «Энерел» тува чонның халых пірігізінің араласчызы Чечен Кончук полтыр.
– Пӱӱнгі фестивальда пістің 27 кізі араласча. Полған на марыға алынҷа кізі кӧріл парған. Пістің «Энерел» халых пірігізі пӱӱл ле санға алылған, че піс республиканың халых чуртазында ӧткін аралазарға тимдебіс.
Мин фестивальда пастағызын на араласчам, хакас чонның тобит ойынын ойнирға тимнен салғам, – чоохтаан сала чӱрексіпчеткен Чечен Кончук.
Тобит ойында чиңісчі Таштып аймаандағы «Тамыр» ас саннығ шорлар пірігізінің кізізі Аяна Бутанаева полыбысхан.
– Тренерім – пабам Виктор Васильевич Бутанаев. Ол мині тобит ойнирға ӱгрет салған паза кӧніктіріп алған. (Кӱлімзірепче. – Авт.) Пастап мин шахмат, шашка кружоктарына чӧргем, анаң, тобит ойын саблан сыхханда, пабам аны ойнирға ӱгреткен. Марығларға чӧр сыххам. Пастағы улуғ чиңіcті 2010 чылда Тун пайрамда тутхам. Мағаа 16 час полған, сыйыхха DVD приставказы пирілген. Уғаа ӧріністіг полған, ол чиңіс сағызымда хаҷанға даа халған. Амды, Ӱртӱн тойында, Чыл пазында паза пасха даа ӱлӱкӱннерде тобит марии иртірілзе, араласчам. Тобит ойын чон аразында чахсы тарапча. Чылдаң чылға араласчылар чахсыдаң чахсы ла ойнапчалар, устары кӧріндіре ӧсче. Чиңісчі полыбысханыма ӧрінчем паза поғдархапчам.
Мының алнында пістің ӧмеде ікі алай тӧрт кізі полҷаң. Ирткен чылдаң сығара пістің араласчылар саны хозыл парған. Амды пістің улуғ ӧме. Кӱресте, ағас тартызарында, арғамҷы тартызарында, гиря хабарында, футболда паза арғамҷы тастирында араласчабыс. Пӱӱл пістің пірігістең марыға 27 араласчы паза пір устағҷы килген, – чоохтаан Аяна Бутанаева.
Тус парча, фестивальның полған на площадказында марығлар хайди иртчеткенін кӧріп аларым килче. Кӱрес иртчеткен орынзар чол тутчам, анда араласчыларны ам даа кӧдірчелер паза санға алчалар. Ол туста, минӧк чіли, пір площадкадаң пірcінзер чӧрчеткен ачых-чарых Марина Кожевникованаң танызып алғам. Ол «Полония» поляктар пірігізінің кнезі полча. Позының пірігізі араласчыларының марығласчатханын хайығда тутча паза чиит оолларның хайдағ спорт ойынында араласчатханын пічіктерге кирерге полысча.
– Мин пизінҷі чылы «Полония» пірігістің кнезі полчам. Фестивальда ӱзінҷі чылы араласчабыс. Спорт ойыннарында аралас кӧргебіс, кӧңнібіске кірген, амды сыбыра аралазарға кӱстенчебіс. Прай марығларның аразында арғамҷы тартызарына иң хынчам. Аны кӧрчетсе, кізі, пос ӧмезіне «ағырып», тыып парча паза тыны тохтап парчатхан чіли пілдірче.
Фестиваль иртірілчеткені кӧңніме кірче, хынып кил парчабыс. Пӱӱн пістің делегациянаң хада олаңай таныстар килгеннер, олар араласпинчалар, че марығласчатханнарның ӱчӱн «ағырчалар». Пӱӱн мында марығласчатхан диаспораларнаң піс таныспыс, удаа Ағбандағы фестивальларда алай пасха даа мероприятиелерде тоғасчабыс. Аннаңар удур-тӧдір чахсы таныспыс, – чалахай кӧңнінең ӱлескен Марина Кожевникова.
Кӱрес пасталыбысты, чолыбыс андар тутчабыс. Марығ хатығ парча, ооллар чахсы кӱрес полчатханы пілдірген. Спортзалда кӱресчілер ӱчӱн «ағырчатханнар» сууласханнар. Полғаны ла пос тілінең ниме-де хысхырған. Позым даа сизінмин халғам, таныс таа полбаза, хакас фамилиялығ кӱресчінің ӱчӱн «ағыр» сыххам. Утчатса – ӧріністіг, утырчатса – ачырғастығ.
Кӱрес тоозыл парғанда, арғамҷы тастир марығ пасталған. Аны хайди даа кӧріп аларға сағынғам, аннаңар анда халғам. Пастап сағынғам, тіріг нимес атха, хайзы пір орында турча, арғамҷы тастирға оой полар тіп. Че араласчыларның хай піреезі орта пір дее тастап полбинча. Пу марығда позын иң артых кӧзіткен «Энерел» тува чонның диаспоразының араласчызы.
Иң халғанҷы марығ, арғамҷы тартызары, улуғ спортзалда ирткен. Фестивальға килген чон анда чыылысхан. Марығда араласхан 10 халых пірігізінең сигіс ӧме арғамҷы тартызарға сыххан. Спортзалда соох пілдірген, аннаңар кӧрігҷілер тоннарын, курткаларын кис салғаннар. Араласчылар футболкалығ, шорталығ чӱгӱріс чӧрчелер. Азербайджан чонның диаспоразының араласчылары, тізең, ӧдіктерін суур салып, чалаас азахтығ сығыбысханнар. Оларны кӧріп, прайзы хайхапчатхан. Олар, тізең, полда тайлыхпасха тіп іди сыхханнар. Че оларның чалаас азахтары чиңіс тударға полыспин салғаннар.
Марығлар тоозылған соонаң чарғыҷылар чиңіс тутхан араласчыларға медальлар, грамоталар читіргеннер. Командалар аразында Хакасиядағы национальнай спорт кӧрімнерінҷе фестивальның чиңісчізі «Ине тілі» халых пірігізінің ӧмезі полыбысхан. Оларға І орын ӱчӱн кубок паза спорт тиріглері пирілген. Ікінҷі орынға шорларның «Тамыр» пірігізі сыххан, ӱзінҷі орынға – «Менин Кыргызстаным». Оларға ідӧк кубок паза спорт тиріглері пирілген. Сыйыхтар читірген соонаң марығларның ӧӧн чарғыҷызы Николай Свириденконаң чоохтазып алғам.
– Пӱӱл фестивальда прай 10 команда полған, араласчыларның саны – 200 азыра. Ол син араласчы пістің пастағызын на полды. Таныхтирға кирек, фестиваль кізілернің кӧңніне кірче. Піс спортзалда иртірерге килісчеткен марығларны таллап алғабыс. Иң пастап, ол хакас чонның спорт кӧрімнері, иреннер ойнирға хынчатхан футбол паза прайзының кӧңніне кірчеткен арғамҷы тартызары.
Фестиваль чоннарны піріктірче паза, чоох алызып, пілізерге полысча. Сірер сизінген поларзар, араласчылар ӧӧнінде чииттер. Мыннаң мындар ӧсчеткен тӧл ынағлазып, пілізіп чуртир тіп сағынчам, – ӱлескен Николай Свириденко.
Национальнай спорт кӧрімнерінҷе фестивальда командалар аразында чиңіс тутхан «Ине тілі» халых пірігізінің араласчызынаң чоохтазып алғам. Ол Анна Челтыгмашева полча, олар хонғаны Юрий Челтыгмашевнең пірігістің араласчылары полчалар. Челтыгмашев ирепчі Хакас чирінің паза хакас тілінің патриоттары полчалар тізе, саба полбас тіп сағынчам. Анна хайди пірігіссер килгенінеңер чоохтаан.
– Піс Юрийнең удаа сағыссыраҷаң полғабыс, хакас тілін кӧдіріп, сабландырарынаңар. Піс халых чуртаста ӧткін тудынарға кӱстенчебіс, аймах марығларда паза хакас ӱлӱкӱннерінде араласчабыс. 2019 чылда Нина Майнагашева «Ине тілі» пірігісті тӧстеенде, андар кірібіскебіс. Хакас мероприятиелерінде сыбыра араласчабыс, пу фестивальда – ікінҷізін. Мин тобит мариинда араласхам, алындағы чыл – атығҷылар паза тобит марығларда. Юрий, тізең, кӱрес, арғамҷы тастирында паза арғамҷы тартызарында кӱзін сынаан, – теен Анна Челтыгмашева.
Республика чуртағҷыларына национальнай спорт кӧрімнерінҷе фестиваль улуғ туза ағылча. Хакасияда аймах чоннар чуртапчалар, пӱӱнгі кӱнде полғанынаң на ынағ хонҷых полып чуртиры ӧӧні полча тіп сағынчам.
Сом авторни
(Хакасия правительствозы, национальнай паза территориальнай политика министерствозы хабазиинаң сығарылча)
Автор :
Наталья Тюкпеева
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
| 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
| 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
| 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
| 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
