Пос ас-тамаанаң сыйлап, чон культуразынаң таныстырчалар
06.12.2023
Хабарлар
Азербайджаннар СВО араласчыларына полызығ, чыып, ысханнар
Хакасия – прайзыбыстың ибі. Республикада чуртапчатхан чоннар аразында азербайджаннар иң кӧптің санына кірчелер. Тиксі 2000 азыра кізі. 2016 чылда олар «Хакас Республикадағы азербайджаннар диаспоразы» халых организациязын тӧстеп алғаннар
Чилегелерін тирең позыдыбысханнар
Азербайджаннаң паза Ираннаң пасха, олар Россияда паза Грузияда илееделер. Пістің хазнаның регионнарын алып алза, Дагестанда чуртирға хынадырлар. Ідӧк хазна кінінде, Москвада, паза Москва облазында. 2018 чылларда Хакасияда 1400-че азербайджан чуртаан полза, амды ікі муңнаң ас парғаннар. Мында олар «Хакас Республикадағы азербайджаннар диаспоразы» халых организациязын тӧстееннер. Пастап аның кнезі Афган Мамедов полған, пір чыл пазынаң амға теере аннаң Ильгар Абдуллаев устапча.
Азербайджаннар диаспоразының кнезі Ильгар Исфандияр-оглы Абдуллаев
Совет Союзы сайбал парғанда, азербайджаннар Россиязар ӧӧнінде ахча тоғынарға килчеткеннер, кӧзідімге, чайғы туста чол хониинда, пӱдіріг, аал хонии киреенде илееде кізі істенҷең. Аннаң пасха, Сойан-Сус ГЭС-ты пӱдірерге, тимір чол батальонында тоғынарға чыылысчаңнар. Тоғыс тузы тоозыл парза, олар чир-суғларынзар айланҷаңнар.
Халғанҷы чылларда азербайджаннар Россиязар саңайға чуртирға кӧсклеп сыхтылар. Олар, хазнаның регионнарынҷа тарап парып, чилегелерін тирең позыдыбысханнар. Мында палалары паза пархалары ӧсче. Оларға Россия Ада чир-суу полча тіпче Ильгар Исфандияр-оглы. Ол 1964 чылда Cумгаит городта тӧреен, Бакудаң 33 километр оортах орныхча. 1995-1996 чылларда арғызынаң хада Хакасиязар киліп, мында саңайға чуртирға халған. Олар хада, пос киреен азып, тоғынып пастааннар. Автомобильлерге хоза чардыхтарнаң айғасханнар, соонаң садығ туразын азып алғаннар. Ильгар Абдуллаев – ікі оолның пабазы. Олар мында ӧскеннең Хакасияны чир-сууна санапчалар. Ильгар палаларын паза чир-суғҷыларын ікі чонның культуразын пілерге кӧстепче: азербайджаннарның паза хакастарның. Хайди ол санапча, пір дее культура чох чуртирға чарабас.
– Палаларым, мында тӧрееннеңер паза ӧскеннеңер, Хакасияны пос чиріне санапчалар, Азербайджанзар тартылбинчалар. Пістің дее хонғанымнаң, іҷе-пабабыс хазых ниместе, андар парар кӧңнібіс андағ улуғ нимес. Пала-пархаларыбыс мында чуртапчалар, оларға чағын поларға кирек. Улуғ оолғым Азербайджаннаң ипчі алған. Андар ӧнетін аннаң танызарға чӧрген. Ӱс хыстың пірсі чӱреене чағын полған. Пос чирінең ипчі аларға, піс, улуғлар, чӧп пиргебіс, ол чооғыбыс искен. Итсе-де, аның кӧңні парбаан полза, кӱснең хысты алдыртпасчыхпыс. Ам андағ тус нимес нооза. Че, ӧрініске, чииттернің аразында кӧӧленіс оды тӧреен. Ипчізі пӧзік ӱгредігліг, сӧӧгі чахсы! – чоохтапча паба.
Чииттерні хоных хондырғанда, ікі той иртірілген. Пастағызы – Азербайджанда чуртапчатханнарға, ікінҷізі – хакасиядағыларға. Кибір хоостыра прай хорадығларны ир кізінің сӧбірезі алған – алтыннаң пасти ресторанға теере.
– Хакасияда 200 азыра кізі тойға хығыртылған. Прайзы килген. Ресторанда орыннар чидіспин сыххан. Кізі аар-пеер чӧрчетсе, пасхазы ағаа ідӧк нандырча, хығырзаң – килчелер. Правительстводағылар, диаспоралар кізілері килгеніне ӧрінгем. Чииттер республикада чуртирға халғаннар. Улуғ оолғым – логист, кічии чол устанызында істенче. Халғанҷызы сӧбіре тӧстеелек. Піске пасхазы чоғыл, хайдағ чонның хызын ол алар, – чооғын узаратча ол.
Пос кізілеріне хабазығ
– Ирткен чылда мобилизация пасталыбысханда, Асхыста пол парғам. Ӱс-тӧрт автобусха чон илееде чыыл парған. Кӧп палалығ пабаларны даа апарчатханнар. Иреннер кем хайди тонаных: кем-де чылығ кип-азахтығ, кем-де – чуға. Аны кӧре, пістің чон пір суткаа чылығ кип-азахха ахча чыып, кирек ниме-ноо алғабыс. Оларны чааҷыларға ызыбысхабыс. Иреннер парыбысханда, оларның сӧбірелерін сидіксіністе артыспасха кӱстенгебіс, ӧӧнінде кӧп палалығ паза чиит сӧбірелерге хайығ салғабыс. Піс оларға ахчанаң, кип-азахнаң, харатаснаң полыс турғабыс. Ідӧк чайғызын піс, ахча чыып, Луганск Чон Республиказынзар полызығ апарғабыс, – сағысха кирче диаспора устағҷызы.
Пу кӱннерде, тізең, «Хакас Республикадағы азербайджаннар диаспоразы» халых пірігізі ӧнетін чаа операциязында араласчатхан чааҷыларға хатап полызығ, чыып, ыс пирген.
– Ағбандағы чааҷы частьынзар айланып, СВО-дағыларға полызығ читірердеңер чоохтас салғабыс. Піс термобелье, носки, пӧріктер, перчаткалар, чорғаннар паза даа пасха ниме-ноо ал пиргебіс. Ортымахти 250 муң салковай сых парған, – чоохтапча Ильгар Исфандияр-оглы. – Ахчаны республикада чуртапчатхан азербайджаннар пос кӧңнінең чығаннар. Піcтің чон чапчаң. Піреезіне чапсых сағыс кірзе, прайзы даа хозылча. Аннаңар, СВО араласчыларына полызығ чыыр чӧпнең сыхханда, кӧбізі ӱндеcкен. Іди поларға кирек тіп сағынчам. Хайди піс Илбек Ада чааны утып алғабыс? Ибдегілер чаалазығ парчатхан орындағыларға полыс турғаннар. Кем-де пис чӱс салковай пирген, кем-де – пис муң. Азербайджаннар СВО-да араласчаларох. Олар Ағбандағы тимір чол батальоны хоостыра парғаннар. Пір кізі ӱреен, пірсі палығлат салып айланған. Халғаннары изен-хазых. Оларны сыбыра хайығда тутчабыс, пістің палаларыбыс нооза. Пістің чир-суғҷыбыс полковник, полк командирі СВО-да араласча. Ол Мужество орденіне турысхан. Генерал звание пирерге киректер тіп искебіс. Ол пістің поғдархазыбыс. Аның палалары пабазының чолын пасчалар. Ідӧк кӱс структураларында істенчелер.
Сағынчам, пасха даа диаспоралар пу чахсы паза кирек нимее хозылған ползалар, улам ӧріністіг поларҷых. Оларның палалары анда парох полбас па?
Азербайджаннар пӧзік чидіглерге читкен чир-суғҷыларына поғдархапчалар. Ол Музаффар Алиджан-оглы Нурахмедов – кардиолог; Нияз Ханоглан-оглы Гадиров – Хакасияның саблығ пӱдірігҷізі; Халил Мамед-оглы Меликов – тілбесчі, Асхыс станциязында тимір чол складының устағҷызы полып 42 чыл тоғын салған Рамиз Музаффар-оглы Гаибов паза даа пасхазы. Олар Хакасияның тилізіне улуғ хозым иткеннер. Тиксі Россияның даа экономиказына, имнег киреене, культуразына улуғ хозым иткен азербайджаннар илееде. Саблығ артисттернің аразында Муслим Магомаевті таныхтирға кирек. Ол прай азербайджаннарның поғдархазы. Муслим Магомаев 1942 чылда 17 августта Бакуда тӧреен. Совет Союзының, Азербайджанның паза Россияның эстрада паза опера ырҷызы полған. Киноактер, композитор, СССР-ның, Азербайджанның чон артизі пасха даа орден-медальларнаң таныхтатхан. Аның иң cаблығ произведениезі «Синяя вечность». Аның сӧстерінің авторы – Геннадий Козловский. Сарын 1969 чылда сыхханнаң амға теере сабланызын чідірбеен. Кӧбізі аны сӧстерінең таныпча: «О, море, море, преданным скалам...» «Хакас Республикадағы азербайджаннар диаспоразы» халых организациязының араласчылары саблығ ырҷы Муслим Магомаевтің пайрамнығ тӧреен кӱннерін cыбыра таныхтапча. Андар илееде аалҷы хығыртылча паза улуғ стол салылча.
Аалҷыларны пай столнаң удурлиры
Тиксі алза, азербайджаннар – чағбан чӱректіг чон. Олар хаҷан даа аалҷыны пай столнаң удурлапчалар, чапсых чииснең сыйлапчалар. Хынған чиистері – долма. Ол виноград пӱріне ораалып тартылған ит. «Ӱс пиҷе» – помидордаң, баклажаннаң паза перецтең тимнелчеткен чиис. Че иң хынған чиис ол шах-плов. Аны ідӧк королевский шах-плов адапчалар. Ит, курага, чернослив, изюм, барбарис, муксун, куркума, зира риснең чабылча, аның ӱстӱне лаваш салылча. Лаваш істіндегі ас-тамах, сӱзӱннерін позыдып, удур-тӧдір сиип парча. Ол тимде полза, аны тортты ла чіли кисчелер.
– Улуғ пайрамнарда пу чиистерні кӧп тимнепчебіc, анаң аалҷыларны тикке сыйлапчабыс. Ноға піс іди итчебіс? Хакасияда азербайджаннар кӧп чуртапча. Олар иптіг-амыр тудынчалар, аймах орыннарда істенчелер. Пісті рынокта фрукттар паза чир тамаан сатчалар сағынмазыннар тіп, орындағыларға постаңар искір пирерге пӧгінчебіс. Олар пісті пілзіннер. Піс орындағылар чіли сӧбіре тӧстепчебіс, палалар ӧскірчебіс. Ӱр ниместе Хакасияда «Бутербродтаңар киректер» Ӱстӱнзархы Сибирьдегі І гастрономия форумында араласхабыс. Анда республиканың прай муниципальнай пӱдістерінең кафе-рестораннарның чіҷең ниме тимнеҷең устары, чыылызып, марығласханнар. Азербайджаннар диаспоразының пӧгіні анда пасха полған – піс чыылған чонны, пос ас-тамаанаң сыйлап, культуранаң таныстырғабыс, – искірче Ильгар Абдуллаев.
Чей ізері ол алынҷа кибір. Хайдағ даа азербайджанның ибінзер килзең, аалҷаа чей урчалар. Аннаң хайдағ даа тоғазығ пасталча, аннаңох ол тоозылча. Туразар ӱр нимеске дее кірген кізее чей тимнелче.
– Хакасияда диаспоралар тӧстелчеткені уғаа чахсы. Аймах чонға посты кӧзіт пирер оңдай пар. Чонның халых пірігізі пар полза, оларға орындағылар пасха хайчалар, улуғлапчалар. Халғанҷы 20-ҷе чыл диаспоралар ӧткін тӧстелче. Анзы чахсы политика тіп санапчам. Олар кӧп сурығ пӧкчелер нооза. Пірее сидіксіністер пол килзе, ол ідӧк халых пірігізінҷе пӧгілче. Олох туста диаспоралар хада-пірге пайрамнар таныхтаан ползалар, улам чахсы поларҷых. Ирткен чылларда Хакасияда, диаспораларны чыып, аймах тоғазығлар удаа иртірҷеңнер. Ол санда Наа чылға чарыдылған пайрамнар, аймах чоннарның парады. Анда республикада чуртапчатхан чонға пос культуразын кӧзіт пирер чахсы оңдай полған. Орындағылар пістің костюмнарыбысты морсынып кӧрҷеңнер, ағаа ӧкерсінҷеңнер. Піске дее пос кип-азаан кизіп аларға чапсых полҷаң. Мероприятиелер аймах тілліг чоннарны піріктірчелер, ынағластырчалар. Андағ тоғазығлар чахсы кибір полған, – сағызынаң ӱлесче халых организациязының устағҷызы.
Сомнар Дмитрий Сунчугашевти паза Альбина Чистогашевани
(Хакасия правительствозы, национальнай паза территориальнай политика министерствозы хабазиинаң сығарылча)
Автор :
Оксана Сунчугашева
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
| 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 |
| 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 |
| 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 |
| 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
