Инвесторларға – чахсы оңдайлар
11.10.2023
Хабарлар
Роман Ковтун (сол саринаң пастағызы) Ағбандағы опытно-механическай заводта, амды корпорация «Лесмаш» ООО, тоғыс чорығы тузында
Тиліс чолынҷа. Хакасияның инвестиция политиказынаңар республиканың экономика тилізі министрі тоғызын толдырчатхан Роман Ковтуннаң чоохтасчабыс
– Роман Викторович, пӱӱнгі кӱнде экономиканың хайдағ кӧстеглері инвесторларның хайиин тартчатханнаңар чоохтап пиріңер.
– Тиксі алза, Хакасия Сибирьнің пасха регионнарынаң тың пасхалалбинча, че олох туста пістің чахсы оңдайларыбыс пар, ол санда чир-чайаан ис-пайы, хайзына промышленнозыбыс тӧстенче. Ідӧк пай чир-чайааныбыс, турист оңдайлары. Аал хониинда чахсы оңдайлар пар. Петербургтағы экономика форумының пірсінде хазнабыс президенті Владимир Путин, айас кӱннер санын алза, ідӧк пістің аал хонии промышленность комплексін тилітчең чахсы оңдайлар парын таныхтаан. Аннаңар пістің регионда ниме-ноо сығарызы, тимде нимелер сығарызы, аал хонии промышленность комплексі паза туризм инвесторларның хайиин тартчалар.
– Халғанҷы чылларда республика ӱлгӱлері Хакасияда инвестиция тартчаң оңдайларны чахсыландырар ӱчӱн хайдағ хабазығларны чарат салғаннар?
– Хакасия правительствозы синінде инвестиция проекттеріне нинҷе-де хабазығ чарадылған. Хабазығларның пірcі налог льготалары полча: парысха паза ис-пайға налогтарҷа. Льготаларнаң региондағы инвестиция проекттері паза Хакасияа тузалығ проекттер тузаланчалар. Аннаң пасха, регионда килкім инвестиция проекттерін чуртасха киреріне чир участогы арендаа садығлар чох пирілче. 2021 чылдаң пасти инвесторларның, наа проекттерні чуртасха киріп, инфраструктура тӧстиріне, ол санда тартарына, хорадығларны айландырар оңдайлары пар. Ирткен чылда, тізең, регионда капиталларны хозарын арачылаҷаң паза хабасчаң наа оңдай тоғынып пастаан. Ол инвесторларға пос киреенең айғазар оңдайлар алыспазына гарантия, инфраструктураа, кредиттерҷе паза ӧдістерҷе проценттерге хорадығларның 50 проценттең пасти 100 процентке теере айландырҷаң оңдай пирче.
2022 чылда Хакасия 2014 чылның хосхар айының 15-ҷі кӱнінде алылған «Экономика тилізі паза инновациялығ экономика» Россия Федерациязының хазна программазын чарадардаңар» 316№ Россия правительствозының чарадиинҷа федеральнай бюджеттең субсидия аларына марығда араласхан. Салтарында федеральнай бюджеттең 500 миллион салковай тартып алғабыс. Ол ахчаа пӱӱнгі кӱнде «Тазоба» индустрия паркы пӱдірілче.
Индустрия паркының кӧстеглеріне килісчеткен кічіг паза ортын предприятиелер парктың резиденті пол поларлар. Олар ниме-ноо сығарызынаң айғазарға киректер, ӧӧнінде анылған чир-чайаан ис-пайынаң паза металларнаң. Пу кӧстеглер Хакасия экономиказында чахсы тиліҷең оңдайлығ тіп саналчалар. Ідӧк предприятиелерге хоза мындағ киректернең айғазарға чарир: хуруғ паза оох ниме-нооны орирынаң, хайраллирынаң, таарлирынаң.
Резиденттер сығарған ниме-ноолар импорт ниме-нооны алыстырарына кӧстелгеннер паза промышленностьтың прай отрасльларында – химия, нефть-газ, пӱдіріг – киректелче. Паркта кічіг паза ортын предприятиелер санына кірчеткен 15 резидент орных полар. 450 наа тоғыс орнын тӧcтирі паза бюджеттегі нимес 1,2 миллиард азыра салковай инвестиция тартары кӧрілче.
«Тазоба» индустрия паркында, ідӧк устапчатхан компанияда хазна полызығларынаң тузаланар пӧгіннең аны федеральнай реестрзер кирерге сурыныс пічии Россияның промышленность паза садығ министерствозынзар ызылған.
Аннаң пасха, Хакасияда «Харатастағы» промышленность паркы тоғынча, андар кирек инфраструктура тартылған: чарытхы, суғ, атомобиль чолы. Пӱӱнгі кӱнде промышленность паркында пис резидент аймах экономика кӧстеглерінде пос киреенең айғасча.
Пазағы чыл піс Россияның экономика тилізі министерствозы пастыра парктың инфраструктуразын нааҷылирына, ідӧк резиденттерге сығарыс орыннарын пӱдіреріне 500 миллион салковай хазна хабазиин аларға пӧгін тутчабыс.
2017 чылдаң сығара регионда «Абаза» алнынҷа тиліпчеткен орын тоғынча. Сидіксіністер пар. Оларның ӧӧні – резиденттер чоғылы. Піс сурығны пӧгерінҷе улуғ тоғыс толдыр салғабыс. Кӱстенізібіс тикке парбаан: резиденттерге ӧӧн льгота – страховой тӧлеглерҷе тӱзірілген ставкалар – узарадылған. Ідӧк Россияның экономика тилізі министерствозынзар «Абаза» ТОР-ның резиденттеріне инвестиция синінҷе паза наа тоғыс орыннарын тӧстирінҷе кӧзідіглерні синдірерге айланыс, тимнеліп, ызылған. Резидент полар предприятиелернең 7 чӧптезіг тимнелген. Олар, резидент полып, экономиканың аймах кӧстеглерінҷе инвестиция проекттерін чуртасха кирерге тимделер.
Республикадағы килкім пос киреене Саяногорск паза Пии аймаа чирлерінде «Хакас технология ойымы» промышленность-сығарыс оңдайлығ алынҷа экономика орнын тӧстирінҷе тоғыс апарылча. Хакасия правительствозы паза «Русский Алюминий» акционер пірігізі пӧгіннерінеңер чӧптеc салғаннар. Республикада ОЭЗ-ты тӧстирі паза тилідері тиксі регионға тузалығ полар паза пӧзік технологиялығ промышленность сығарыстарын пір чирде чыырға полызар. Олар импорт ниме-ноозын алыстырарға, наа тоғыс орыннарын тӧcтирге паза бюджеттегі нимес инвестицияларны тартарға кӧстелгеннер.
– Хазна хабазии инвесторларны тартарға полысча ба?
– Инвесторларны тартарға уғаа сидік. Алынҷа экономика орыннары, промышленность парктары пары пасха регионнарның хыринда улуғ оңдайлар пирбинче. Піс Россияның ӧӧн чардығынаң, ӧӧн кирексіністер таныхталчатхан саринаң, ырахпыс. Че пӱӱнгі кӱнде, экономикабыс Іскеркі саринзар айланчатханда, пістің орныхчатхан чирібіс чахсы оңдайыбыс полыбысты. Амох логистиканың читпестері пістің чахсы сарибыс полча. Республикаҷа транспорт тимір чоллары паза киинің таарлағ чоллары иртчелер.
Олох туста инвестицияларны тартарынҷа алылған оңдайлар хай пірее инвестиция проекттерін чуртасха кирерге хабасчалар. Кӧзідімге, тӧрт инвесторға налог льготаларынаң тузаланар право пирілген, оларның санында вагоннарны тыхтаҷаң станцияның пӱдіриинҷе, анылған хара тасты тимнеп, амғы технологияларнаң тузаланып, пайытчаң фабрика пӱдіриинең хада хара тастығ орынны тилідерінҷе проекттер. Ол 50 миллиард азыра салковай инвестицияларны хоза тартарға паза 3,5 муң азыра тоғыс орнын тӧстирге полызар.
Паза пір хазна хабазии кирексініснең тузаланып пастапча: чир участогын арендаа садығлар чох пиргені. Ол хабазығ полызиинаң ирткен чылда тиксі 10 миллиард салковайға тӧрт проект чуртасха киріліп пастаан, пӱӱл 400 миллион азыра салковайға – ікі проект, ол санда ікі проект аал хонии промышленность комплексінде. Сыр сығарҷаң завод паза опт паза ӱлестірҷең кін пӱдірии кӧрілче. Паза пір проектче Ағбан суғ кизіре тимір чол пӱдірии кӧріл парған. Пу чағында паза пір инвестор чир участогын садығлар чох арендаа алар правонаң тузаланарға пӧгінче. Ол «Гладенькая» курортты нааҷылирынҷа проектті чуртасха кирерге тимненче. Инвестициялар сині – 14 миллиард азыра салковай. Курортта турғызылар амғы тусха килістіре гондольнай подъемниктер* Хакасияның хонҷых регионнарында даа чоғыл.
Ирткен чылда инфраструктура пӱдіріглерін тӧcтирінҷе хорадығларны айландырчатхан субсидиянаң пір инвестор тузаланған. Ол 373 миллион салковайға инвестиция проектін чуртасха кирче. Пӱӱл пу хабазығнаң паза пір инвестор тузаланарға пӧгінче.
– Инвестициялар – ол наа предприятиелерні тӧстирі паза иргілерні алғыдары, инфраструктура, тоғыс орыннарын тӧстирі паза аймах синдегі бюджеттернің парызын ӧскірері. Халғанҷы пис чыл аразына инвестициялар полызиинаң Хакасия нимее читкен?
– 2022 чылда, халғанҷы пис чыл Хакасияның инвестиция оңдайларын чахсыландырарынҷа политиканы чуртасха тӱзімніг кирген сылтаанда, республика правительствозы паза килкім налог тӧлепчеткеннер аразында социальнай кӧстегліг киректерге бюджеттегі нимес ахчаны тартып аларынҷа чӧптіг хайызығлар тӧcтелген. Анзы Хакасияның республика бюджедінің ахчазынаң тӱзімніг тузаланарға полысхан. Салтарында пис чыл аразына, 2017 чылдаң пасти, инвестициялар сині 202,5 процентке ӧс парған.
Пӱӱнгі кӱнде инвестиция тартчаң ӧӧн кӱзібіс полча: регионның чир-чайаан ис-пайы; чарытхының профициттіг сығарылчатханы: халғанҷы чылларда ол 40 процентте тудылча, анзы, тізең, 15 миллиард кВт/часха тиңнелче; чахсы транспорт паза логистика оңдайлары.
Хакасияның инвестиция политиказы республиканың экономиказынзар инвестициялар тартарға, оларның хайиин чуртас-экономика тилізінің ӧӧн кӧстеглеріне айландырарға, кӧрілген пӧгіннернең тӱзімніг тузаланарға, ідӧк инвестиция киреенде араласчатханнарға хазна хабазиин читірерге кӧстелген.
Чуртасха кирілген инвестиция проекттері санында адирға чарир: «СУЭК-Хакасия» ООО Харатастағы паза Ағбандағы разрезтернің сығарыс кӱзін ӧскірібіскен, «Конвейерные технологии» ООО конвейер роликтер сығарызын паза технологиязын нааҷылабысхан.
– Хазнада экономика алызығлары инвесторларға паза оларның пӧгіннеріне теелгеннер бе? Республикабыс хайди тудынча?
– Политика кирее сидік полза даа, хатығластар теелчетсе дее, инвесторларның пірдеезі проекттерін чуртасха кирерін тохтатпаан.
Нинҷе-де чыл изере Хакасияның хара тас предприятиелері іскеркі экспорт чолынҷа хара тас сығарылбинчатханына урунғаннар. 2022 чылда Евросоюз Россиядағы хара тасты садызарынаң тоғыр полыбысхан сылтаанда сидіксіністер алғыдылған. Алтынзархы-кидеркі паза ӱстӱнзархы садар оңдайлар транспортха паза логистикаа хорадығлар тың пӧзік полчатханынаң уламох сидік полчалар.
Хара тас анирын хайраллап халар пӧгіннең Хакасия правительствозы «РЖД» ОАО-наң хада 2023 чылда тимір чол транспортынаң хара тасты тартарынҷа хада-пірге тоғынардаңар чӧптезігде хол салыбысханнар. Пастағы чарым чыл салтарларынҷа Россия правительствозының хабазиинаң паза «РЖД» тоғызы сылтаанда гарантия пирілген син толдырылған (гарантия пирілген син – 3 миллион тонна, толдырылған син – 3,1 миллион тонна).
Че хара тас чырғалы кинетін тӱскеннеңер, ідӧк чағынғы тусха нинҷе син тартылары пілдістіг нимезінеңер хара тас аныпчатхан предприятиелер, пӧзік кӧзідіглердеңер чарлабин, килкім инвестиция проекттерін сиберленіп чуртасха кирчелер.
Іскеркі саринзар хара тасты экспортха гарантия пирілген синде тартханы кидеркі саринзар экспортха тартарынҷа хорадығларны айландырбинча. Ӱрегліг алызығларны тобырар пӧгіннең 2023 чылның ікінҷі чарым чылында іскеркі саринзар хара тасты экспортха Россияның тимір чолларынаң чӧптезігде кӧрілген индикативнай синде (4,3 миллион тонна) тартарға кирек.
Кирілген хатығластар металлургтарға даа сидіксіністер ағылғаннар. Андағ хатығластар санында: США-да Россияда сығарылған алюминийдең тимнелген ниме-нооға 200 процент импорт пошлиназы кирілгені, логистика сидіксініcтері, алюминий паазы тилекей чырғалларында тӱскені. Че, андағ даа полза, инвесторлар проекттерін чуртасха кирерін узаратчалар. Ағаа хоза, «Русал Саянал» АО-ның чылбыраң фольга, товар лентазы сығарызын ӧскірерінҷе проекттің халғанҷы чардығы чуртасха киріл парир.
– Роман Викторович, алғым чоохтазығ ӱчӱн алғыс ползын.
*Гондольнай подъемникте чабых кабинкалар тузаланылча. Ол 6 – 20 кізіні тартарға кӧріл парған. Сіліг чир-чайааннығ чирлерде кабинкаларда улуғ кӧзенектер турғызылча. Ол, секундада 6 метрге читіре чӧріп, саналығ паза сноубордтығ чылчатханнарны тағ пазынзар чапчаң сығарарға полысча.
(Хакасия правительствозы, национальнай паза территориальнай политика министерствозы хабазиинаң сығарылча)
Сом Хакасияның экономика тилізі министерствозыни
Автор :
Чоохтасхан Наталья Сюптерекова
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
| 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
| 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
| 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
| 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
