Тіспен тоғыс – чахсы салтарлар
07.09.2023
Хабарлар
Елена Валерьевна Шулбаева
Пос хонии. Ағбан пилтірі аймаандағы Баиннер аалдаң ырах ниместе ле мал ӧскірчеткен хоных орныхча. Аның ээзі Елена Шулбаева полча
Маллар ӧскірерінең пастап аның хастызы Виктор Соломонович Шулбаев айғасхан. Ол хоныхты 2005 чылда тӧстеен. Оолғы Олег Шулбаев пилорама тоғызынаң устапча, че анда ӧӧнінде хоныхтың пос кирексіністеріне кирек ағас тимнелче. Елена Валерьевна, тізең, иң пурун, Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министерствозының грантын утып, хастар тударынаң айғас сыххан. Ахчаа ине хастар паза оборудование алылған. Че, аның таниинаң, пу кирек парыс чахсы ағылбаан, чон хас идін чахсы албинчаттыр. Аннаңар ол хустарны хызырыбысхан.
Хомзынысха, 6 чыл мының алнында Виктор Шулбаев ах чарыхтаң парыбысхан, ол тустаң сығара хоныхнаң Елена Валерьевна устапча. Пу тусха ол 300 азыра мал санын 800 пасха читіре ӧскіріп алған. Хоныхта иттіг герефорд породаны ӧскірчелер. Малларны тӧреміл нааҷылапчалар, племенной заводтаң хазыралар, пуғалар садысчалар. Чыл сай аал хонии паза ас-тамах министерствозынаң пу кӧстеглерге субсидия алчалар. Ідӧк ӱр ниместең хойлар тудып пастааннар, оларның саны 150-ҷе пасха читче. Сӱт саап алар ӱчӱн нинҷе-де ӧскі тутчалар.
Елена Валерьевнаның чооғынаң, аның хонии Хакасияда чиптерні пастағызын на тузалан сыхханнарның санында полған. Олар мал теерізі алтына шприц полызиинаң турғызылчалар, аннаңар бирка чіли тӱс парбинчалар, чітпинчелер. «Малың пасха кізі інектері аразына кір парза, бирказын суура тартыбысса, сини полчатханын киречілеп полбассың даа. Мында, тізең, ӧнетін сканер полызиинаң сыныхтабызарға чарир. Полған на чипте 20 танығлығ сан, аны хоостыра пічікке киріл парча. Биркадағы саннар хаталчатсалар паза оларны садығ туразында алып алар оңдай полза, чиптегі саннар хаҷан даа хаталбинчалар. Малны соғыбысса даа, итте аны таап полбассың, ӧнетін чипті хығырчатхан сканер аны 50-ҷе сантиметр оортахтаң хығырып алча. Амғы туста полған на мал тутчатхан кізі андағ чиптер турғыстырарға сағынча тіп искем. Чолда даа хайығ чох чӧрчеткен маллар ӱчӱн саайлар пол парчалар. Мындағ оңдайнаң оларның ээлерін таап аларға оой пол турар. Мин позым кӧңнінең турғыстыр сыххам. Ол мал оғырлаанынаң тоғыр кӱрезерге полысча. Чиптер турғызып пастаан соонаң маллар чітпинібіскеннер», – чоохтапча Елена Шулбаева.
Амғы туста Елена Валерьевнаның хониинда от тимнир тоғыс парча. Аның таниинаң, пу син малны иптіг хыстат парыбызарына 3 – 3,5 муңҷа тӱрім от киректелче. Хоных ээзінің чооғынаң, амғы туста нинҷе пар чирлерін алза, мал санын паза ӧскір полбас. Хозарға итсе, читкіҷе от сапчаң орын чоғыл. Пос чирлер халбаан даа, таап аларға сидік тіп сағыстарынаң ӱлесче ол. Аннаңар отты анда-мында тоғынарға килісче. Чирлері Баиннер аал, Ағбан пилтірі поселок хыринда орныхчалар.
Пу чылдаң сығара малны ӧнетін цехтарда ла соғарға чарадылча. Пу закон кирілгені хоных апарарына хайди теелген тіп сурғам. «Піс малны аның алнында даа іди сатчаңмыс. Кӧп мал сатса, аны позың соғып айғаспассың. Ағбан пилтіріндегі идінҷекнең тоғынчабыс. Малларны андар апарып, итті кӧдірерге пар килчебіс, анаң саназыбысчабыс. Аннаң андар итті ол позы сатча. Че інекнең пірее кинен пол парза, кӧзідімге, азағын сындыр салза, аны, соғып, сат полбассың. Ағаа хоза, мал сохчаң цехта суббота, позырах тынағ кӱннері. Пірееде ол син тус сахтир оңдай чох полча, посха соғарға килісче. Аннаңар пу закон кирілгені ӧӧнінде малны посха тутчатханнарға теелген», – нандырған Елена Шулбаева.
Шулбаевтер сӧбірезінде ікі пала. Улии Новосибирсктегі аал хонии университедінде агробизнестегі искірігліг технологиялар кӧстеенҷе ӱгренче, паcтағы курсты тоозыбысхан. Студенттерні анда амғы тустағы комбайннарнаң чӧрерге, оборудованиенең тоғынарға ӱгретчелер. Чайғы туста чиит оол іҷе-пабазына от тоғынарға полысхан. Ӱгредиин тоозыбысса, Хакасиязар айланарға сағынча. «Позыбысха специалист тимнепчебіс. Пастап аал хонии паза ас-тамах министерствозынаң кӧстегліг ӱгредіге чӧптезіг иткен полғабыс, че ол оңдайнаң тузаланмаабыс. Сыныхтағларны чахсы тудыбызып, балларынаң иң артых пис абитуриент санында полған, – поғдархаснаң чоохтапча іҷе кізі. – Кічии – хызыҷах, ӱзінҷі классха парча».
Елена Валерьевнаның тӧл салҷаң хоных тудар сағыс пар. Аны тӧстеп алза, пуғаларны, інектерні аарлығ паанаң садарға чарир. Уламох маллар саны хоостыра андағ оңдай пар. Че пу кӧстегҷе тоғынып пастир ӱчӱн, кӧп пічік тимнирге кирек осхас. Уйбатта андағ кізі пар, ікінҷі-ӱзінҷі чылы ангус порода малларны тутча, че ол пічіктерні пір дее ал полбинча тіп чоохтапча Е.В. Шулбаева. «Хойлар санын хозарҷыхпын. Оларны тудары кӧңніме кірген, пуғалар ӧскірерінің хыринда тоғызы оой арах», – тіпче ол.
Аймах кӧстеглерде кӱзін сынап кӧрген, аал хониинда асхынах нимес тоғын салған ипчідең чиит, пос киреен наа ла пастапчатхан кізілерге чӧп пирерге сурынғам.
– Амғы туста хазна саринаң кӧп алызығ кирілче. Иң пурун, оларға тың чӱрексібин хайарға. Кӧңнілерін тӱзірбеске, чахсы ла сағыстарнаң чуртирға. Пастағы тоғасхан сидіксіністер соонаң холларны пос салбасха. Пос киреен тӧстирінде прайзына пір тӧӧй чӧп пир полбассың. Cидіксіністерні позы тобырза ла, хайдағ-да чахсы салтарлар полар. Аннаңар ӧӧні – сыдамах полары. Сағынған сағыс киліспинчетсе дее, алнынзар ла хаалапчадарға, – ӱлескен сағыстарынаң Елена Валерьевна. – Уламох амғы Интернет, телефон, Ютуб пар туста. Мин хастарны тудып пастаанда, мағаа нимені хайди идерін чӧптеп пирҷең кізі чох полған. Нымырхаларны инкубаторзар хайди саларынаңар, орта чарылдырарынаңар пір дее ниме пілбеем. Прай сурығларыма нандырығларны Интернетте тілеем, ӱгренгем.
Ідӧк республика, министерство саринаң пирілчеткен полызығ туза полча. Пызолар, тӧл салҷаң мал-хус аларына субсидия пирілче. Техника аларына хоратхан ахчаның 50% айландырылча. Аймах грант марығлары чарлалча тіп таныхтапча ол.
– Республикада иртірілчеткен чӧрімнерде аралазарға кӱстенчебіс. Ӱр ниместе СВО-дағыларға полызығ чыырында араласхабыс. Олғаннар, чуртағҷылар чахсы ит чізіннер тіп, Хакасияның олған садтарына, имнег тураларына ниик паанаң ит сатхабыс. Хазна, министерство піске полысча, піс оларға полызарға кӱстенчебіс. Хада-пірге тоғынар оңдайлар таапчабыс, – чоохтапча Елена Валерьевна.
Сом Дмитрий Сунчугашевти
Автор :
Татьяна Кыштымова
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 |
| 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
| 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
| 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
| 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 1 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
