«Национальнай политикаа алызығлар кирерге кирек»
01.09.2023
Хабарлар
Тоғазығ тузында
Тоғазығ. Пу кӱннерде Россияның Хазна Думазының национальностьтар киректерінҷе комитеттің кнезі, депутат Геннадий Семигин Хакасияда тоғынған. Ол Хакасияның тіл, литература, тархын наука-істезігліг институдының ученайларынаң тоғасхан. Анда ол федеральнай синде национальнай политикаа хайдағ хайығ айландырылчатханынаңар чоохтаан
«Россияда национальнай политиканы хаҷанох нааҷылирына тус читкен. Национальностьтар киректерінҷе комитет аның проектін тимнеп салған, хайзында хайдағ алызығлар кирерге киректеңер таныхтал парған. Чоохтирға кирек, мындағ пічік 10 чыл чох полған! Ікінҷізі – піс Россияның хазна национальнай политиказынҷа законопроекттің пастағҷызы полчабыс. Аны 30 чыл мының алнындох аларға кирек полған. Піс национальностьтарҷа федеральнай агентствонаң хада аннаң матап тоғынғабыс. Кӱскӱдегі сессияда піс пу законнаң сығарбыс. Ӱзінҷізі – 2025 чылда национальнай политикаҷа тиліс стратегиязы тоозылча. Пу тусты сахтабин, мин пу пічікті амох нааҷылирға хығырғам. Анда миграция политиказын, ас саннығ чоннарның паза казачество концепцияларын паза даа пасха пункттарны хатап кӧрібізерге кирек. Пістің кӧрізібіснең, мының алнында полған федеральнай миграционнай службаны хатап айландырып, прай регионнарда аның филиалларын азарға кирек. Паза аның полномочиелерін алғыдарға кирек. Ортын азиядағылар, пістің хазназар киліп, пір орында чуртапчатханынаңар таныхтан салчалар, сынында, тізең, пасха орында чуртапчалар. Оларны пірдеезі таап полбинча. Ағаа хоза, оларның палаларының кӧбізі ӱгренминче. Ол ортымахти 250 – 450 муң пала! Халғанҷы чылда Россия гражданствозын миллион кізі алған, оларның 80 проценті Ортын Азиядаң. Олар мында пенсия, имнег полызиин алчалар, ӱгренчелер, че срочнай службаны иртерге хынминчалар. Олар чааҷы комиссариадынзар санға турарға парбинчалар нооза! Хазна істіндегі миграциядаңар чоохтаза, пілерге кирек, чон хаҷан даа чахсы орыннарда чуртирға тартылча, хайда, кӧзідімге, чал ахчазы пӧзік.
Ағаа хоза, федеральнай синде национальнай политиканаң устапчатхан пірге орган чоғыл. Піс андағ органны тӧстирге чӧпнең сыххабыс. Нандырығ чоғыл, тіп сағынчалар. Ідӧк пістің кӧрізібіснең, полған на регионда национальнай политикаҷа министерство поларға кирек, хайзы кӧнізінең регион устағҷызының холында полар. Я, амды хай пірее республикаларда ол пар, че кӧбізінде чоғыл! Олар культура министерстволарының, информационнай политика, туризмнің холында тоғынчалар! Анда істенчеткен специалисттер чоннар аразындағы хайызығлардаңар кӧп ниме пілбинчелер, профессионаллар ниместер тиирҷікпін. Пу «специалисттер» чоннар аразындағы хайызығны концерттер паза фестивальлар ла пастыра тыыдарға паза чонны ынағластырарға кӱстенчелер. Пілдістіг, аймах чонның культуразын, кибірлерін пілгені чахсы, че ол толдыра нимес.
Амды кӧмес тілдеңер. Хазнада 277 тіл паза диалект саналча. Кидеркі пістің чонны ыырластыр салар ӱчӱн, миллионар ахча хорат салған. Олар, ӧнетін чаа операциязынзар пір нация кӧп хығыртылған, пасхазы – асхынах, пӱрӱттер анда кӧп ӱреен, орыстар асхынах тіп тайма искіріглер таратханнар. Оларның пӧгіннері толдырылбаан. Россияда аймах чон кӧптеңер, олар удур-тӧдір ыырлас сығарлар тіп сағынғаннар кидеркідегілер. Сынында андағ нимес. Хазнада аймах тілліг, культуралығ, киртіністіг чон чуртапчатханы пісті улам кӱстіг итче. СВО хазнаның кӧп ағырсымнығ сурығларын іле сығарған. Ол армия тимде полбааны, тӧбін экономикабыс паза даа пасхазы. Че ідӧк ол кӧзіткен, хайдағ пик пістің чоннар аразындағы хайызығ. Піске мыннаң мындар, ідӧк кӱстіг полар ӱчӱн, тілні чидірбеске кирек. Мында, тізең, сидіксіністер пар.
Сӧбірелерні алып алза, амды национальнай сӧбірелерде тӧреен тілнең асхынахтаң асхынах ла чоохтасчалар. Школаа ідӧк кӧп сурығлар: учебниктерні, ӱгредіг методикаларын чахсыландырарға кирек. Че ӧӧні – национальнай тіллер интернетте асхынах. Килкім республикаларда кирек кӧмес чахсы арах, че ас саннығ чоннарның тіллері интернетте чоғыл даа.
Пілчем, ахча, тілҷе специалисттер чидіспинчетсе дее, Хакасияда хакас тілін хайраллир тоғыс кӧп апарылча. Мында национальнай политика министерствозы парда, тіл хайраллиры даа чахсы парча. Ідӧк мында ас саннығ чонға, шорларға, чахсы хабазығ пирілче. Сірернің Хакас тілі кӱні пар. Ол пос тілін хайраллирына паза тилідерінде улуғ хаалағ. Сірер пу кӧстегнің пастағҷызы полчазар. Ізенчем, пасха даа республикалар, сірерге кӧгізіп, пос тілі кӱнін таныхтап пастирлар», – чоохтаан хазна Думазының депутады Геннадий Семигин.
Хакасияның тіл, литература, тархын наука-істезігліг институдының ученайлары тоғазиинаң пасха, Геннадий Семигин ідӧк Хакасияның пӱдіріглерінде, В.Н.Лапаухтың адынаң «Кикбоксинг паза тайскай бокс» спорт клубында, уйан исчеткен олғаннарның школа-интернадында пол парыбысхан паза тоғынҷыларнаң тоғасхан.
Сом Дмитрий Сунчугашевти
Автор :
Оксана Сунчугашева
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 |
| 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
| 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
| 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
| 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 1 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
