Чахсы саринзар алызығлар пар
23.08.2023
Хабарлар
Райковтар аалы чӧбінің пазы Владислав Нечкин
Чир-суубыс мында пасталча. Пӱӱнгі сығарыста Баиннер аалынаңар чоохтап пирерге сағынчабыс. Ол Ағбаннаң ырах нимес, 36-ҷа километр оортахта, орныхча. Асхыссар чолҷа парчатсаң, улуғ нимес аалыҷах кӧрінминдеече. Сизіктіглер ле тура хырларына паза аал ады пазылған чол таниина хайығ айландырған поларлар
Ағбан пилтірі аймааның Баиннер аалы Райковтар аал чӧбіне кірче. Аннаң пасха пеер Райковтар, Сӱӱрестер ааллар паза Хоных, Тигей станциялар кірчелер. Аал чӧбінең 2022 чылның апрель айынаң Владислав Нечкин устапча. Баиннерде 130-ча кізі пічікке кирілген. Чайғызына ууҷа-ағаларынзар пархалары кил парчалар.
Баиннер аалның кӧрімі
Аал чуртазы
Школа, олған сады, библиотека, Культура туразы, фельдшер-акушер пункты мында чоғыл. Прай социальнай учреждениелер Райковтар аалында. Садығ туразы пар. Тура даа нимес чи, контейнер. Анда орындағы идінҷек садығ апарча.
Олғаннарны школа автобузынаң Райковтардағы 11 класстығ школазар тарт чӧрчелер. Баиннердең анда 18 пала ӱгренче. Аал чӧбінде ідӧк пір олған сады пар, ол 300 орынға кӧрілген. Че пеер чӧрчеткен иркеҷектер саны пу кӧзідімге читпинче. Палаҷахтарны аал чӧбі кініндегі олған садынзар іҷе-пабалар прай пис аалдаң ал чӧрчелер.
Имнег полызиин сурап, Баиннер аалның чуртағҷылары Райковтардағы ФАП-сар алай Ағбан пилтіріндегі имнег туразынзар айланчалар. Табырах имнег полызии машиназы пеер Сапогов аалда орныхчатхан табырах имнег полызии станциязынаң килче.
Баиннерде нинҷе-де фермер пар, чуртағҷылар даа кӧп мал-хус тутчалар. Ирткен чылда аал хыринда улуғ чир пӧлілген, амды аалдағыларның мал хадарҷаң орыннары пар. Чон малын позы хадарча. Фермерлер хадарчы чаллапчалар, малларын постарының чирлерінде хадарчалар, чуртағҷылар мал сӱрчеткен чирлерзер кірбинчелер.
Кізілерні тоғынҷаң орын чох полчатханы хомзындырча. Кӧбізі вахта оңдайынаң тоғынча, нинҷе-де кізі Ағбанзар чӧрче. Аннаңар даа аалда чииттер саны асхынах.
КДЦ
Баиннерде иргі садығ туразы пар. Амғы туста ол ээн турча. Аал чӧбі пазы Владислав Юрьевичтің чооғынаң, олар анда культура-ӱтертіс кінін (КДЦ) азарға сағынчалар. Иргі турада тиксі тыхтағ тоғыстарын иртірерге ахча кирек, аал чӧбінің андағ оңдай чоғыл. Специалисттер нинҷе-де проектте аралазарға пічіктер тимнееннер, ол санда Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министерствозы иртірчеткен муниципальнай пӱдістернің (аалларның) чонға кирек иң артых проекттері мариинда, че оларда ут полбааннар. Килчеткен чылда пазох анда аралазарға кӱстенербіс тіп чоохтапча ол.
Иргі садығ туразы олғаннар айғазар орынға килістіре полчатханнаңар проект тимде, прай кирек пічіктер алылған. Мындағ орын хорғыс чох поларына кирексіністер хатығ нооза. Культура-ӱтертіс кінін пӱдіріп алза, иң пурнада палаларға хынған кирекнең айғазар орын полар. Оларға кинделіг тасхах турғызылар. Аал улуғ нимес полза даа, чылығ туста мында олған кӧп поладыр. Ідӧк чыылығлар иртірҷең орын полар. Владислав Нечкин амғы туста чоннаң тоғазығлар садығ туразы чіли тузаланылчатхан контейнер хыринда иртче тіп чоохтапча. Культура-ӱтертіс кіні азылза, аал чӧбі пазына чоннаң удаа, ікі-ӱс неделяда пір хати, тоғазар оңдай полар тіп таныхтапча. Ідӧк пеер МФЦ, чир паза пасха даа специалисттерні хығырарға чарир.
Райковтағы Культура туразына наа оборудование алылтыр, анда полған аппаратураны пеер пирібізерге пӧгінчелер. КДЦ-да пір специалист тоғынар тіп кӧрілче. Ол кін тоғызынаң устир паза аал старостазы полар, прай сурығлар аның пастыра пӧгілер.
Паза мындағ кін азылза, анда аал істін сыныхтағда тударға полызар видео тириин турғызарға чарир. Амғы туста ол оборудованиені турғысчаң орын чоғыл.
– Ідӧк піс олған площадказын ал салғабыс, че аны турғысчаң орын чоғыл. Пастағызын, ол КДЦ хыринда орнығарға кирек. Ікінҷізі, анда видео тирии поларға кирек. Олғаннаң пірее кинен пол парза, піс аның сылтағларын пілербіс. Пазох прай ниме Баиннерде андағ оборудованиені турғысчаң орын чох полчатханынаң палғалыстығ. Хомзынысха, Баиннерде ТОС чоғыл, аннаңар кӧп грант марығларында аралас полбинчабыс. Мин чуртағҷыларға хаҷанох андағ пірігіс тӧстирге чӧп пирчем. Че пу нандырығлығ киректі пастир кізі табылбинча. Сынында грант марығлары кӧп, че, анда аралазып, ахча утар оңдай пістең хыйа парыбысча, – хомзынча Владислав Юрьевич.
Ағырсымнығ сурығ
Кӧп чыл аал чуртағҷыларын сыыратнаң палғалыстығ сурығ сағыссыратхан. Ол пічіктер хоостыра пір дее чирде санға алылбаан полтыр, андар парчатхан чол хомай, наңмырлар соонаң саңай иртчее чоғыл. Аал чӧбі пазы табығлар соонаң чоннаң тоғазыға килгенде, кізілер ағаа иң пурнада пу сидіксіністі пӧгерге кӧстег турғысханнар. Амғы тусха анда субботник иртіріл парған, хырығлары синелген, прай кирек пічіктер алылып, сиденниріне смета сананыстары тимнелген. Аал чӧбі пазы спонсорларнаң чоохтастыр, олар сиден турғызарға полыс пирерге молҷаптырлар. Кирек киліссе, сиден сентябрьда турғызыл парар осхас. Киліспинчетсе, пу кӧстеглерге хорадығлар килчеткен чылның бюджедіне кирілерлер.
Сыыратсар чол фермернің чирлерінҷе парчаттыр. Аны иптирге итсе, кізі чиріне аал чӧбінің ахчазын хорадарға чарадылбинча. Ідӧк, сай урып, чолны грейдернең иптезе, фермернің покозын ардатчатханға саналар. Амғы туста ол чир ээзінең чӧптезіг тимнел парған – ол чол парчатхан орынны, позының чирлерінең кизіп, аал чӧбіне пирібізер. Андада пу сурығ пӧгіл парар.
Хорғыс чох чуртас
Пілдістіг, аал чуртағҷыларын кӧп сурығ сағыссыратча. Андағларның пірсі тасхархы чарытхынаң палғалыстығ. Хайди искірген Владислав Юрьевич, мының алнында столбаларда азых провод тартылған полтыр, тың чил полза, ол палғалыс парчаттыр. Аның ӱчӱн прай светильниктер кӧйглеп партыр.
– Пӱӱл піс 550 метр изоляциялығ наа кабель салғабыс. Ам кӧй парған светильниктерні алыстырарбыс. Ахча ӱзӱрлеп алзабыс, оларның санын хозарбыс, – чоохтапча ол.
Ээзі чох адайлар ідӧк хорғыс ағылчалар. Оларны тутчатхан организациядағылар Баиннерзер ӱс неделяда пір хати кил парчалар. Че закон хоостыра адайларны, чиптер, прививкалар турғызып, тутхан орынзар нандыра ағыларға киректер. Пу чылға онҷа адай тудылтыр. Аал улуғ нимес полза даа, ээзі чох адайлар пар ба тіп сурғам. Анзына Владислав Юрьевич ааллар городха чағын орныхчалар, аннаңар андағы чуртағҷылар адайларын, пеер ағылып, удаа тастап парыбысчалар тіп нандырған.
Аал чӧбінің устағҷызы видео тириин турғысханы кӧп сурығны пӧгерге полызарҷых тіп санапча. Аннаңар чағынғы пӧгіннерде – КДЦ-ны пӱдіріп алары.
Кічіг аал
Пӱӱл аал чуртағҷыларын чахсы хабарнаң ӧріндіргеннер. Оларны чыып, Баиннер кічіг ааллар санына кирілгеннеңер искіргеннер. Аал чӧбі тоғынҷылары маллар санын пасханнар, чонға кирек пічіктер чығарға полысханнар. Ам чуртағҷылар чарым чылда пір хати пирілчеткен пастағы тӧлегні аларын чидікпин сахтапчалар.
Баиннерде кӧп чыл депутат паза аал старостазы Фёдор Красницкий полған. Ікіҷе чыл мының алнында ол пу кирекнең айғаспиныбыстыр. Позы ол Баиннерде тӧреен-ӧскен, хада хонғаны Надежда Петровна – Райковтардаң. Сӧбіре ідӧк мал тудып чуртапча.
Фёдор Кондратьевич мал тутчатханнарның чирлер чидіспинчеткенінең палғалыстығ сидіксініс пар тіп чоохтапча.
Фёдор Красницкий кӧп чыл аал старостазы полған, чуртағҷыларның сурығларын пӧгерге полысчаң
– Ӱсче чыл мының алнында покостарға пічіктер алғабыс. Піс отты олтырыхтарда саапчабыс, часхызын олар суғ алтына кір парчалар, чайғызын даа оларның ибіре суғ ахча. Ол чирлер суғ хайраллаҷаң орыннарға кірчелер, аннаңар оларны собственностьха аларға чарадылбинча тіп чоохтап пиргеннер Ағбан пилтірі аймааның администрациязында. Че от сабарға чарадылча, анда саапчатхабыс. Хайдағ-да тус пазынаң ол чирлер Баиннер чуртағҷыларына даа нимес, хайдаң-хайдаң килген кізілерге пиріл партыр тіп піліп алғабыс. Іди ол покостарыбыс чох халғабыс. Пасха орында аларға итчетсе, пос чирлер чоғыл.
Мал хадарарынаң сурығ пӧгілгені ӧріндірче. Аал чӧбінің пазы ол чирлерні собственностьха аларға пирбеен. Аның ӱчӱн аны махтирға сағынчам. Тиксі алза, мин ӱс аал чӧбі пазының тоғызын кӧргем. Амғызы чиит, кӱстенҷік. Тоғызы аал чуртағҷыларына кӧрінче, – ӱлесче сағыстарынаң Фёдор Красницкий.
Паарсах іҷе
Баиннерде хакас фамилиялығ пір-ікі ле cӧбіре халтыр. Орындағы чуртағҷыларның чооғынаң, аалда улуғ частығ ууҷа Валентина Баинова чуртапча. Хазии уйаннаңар ол хабарҷыларнаң чоохтас полбас тееннер. Анаң чиит ипчі Ольга Иннокентьевна Клюеванаң (хыс фамилиязы Тугужекова) тоғазып аларға чӧп пиргеннер.
Ольга Иннокентьевна ибде кічіг паланаң одырча. Гриша оолағы 8 айлығ. Ідӧк 10 частығ Алина хызыҷаа пар. Хонғаны Евгений Викторович контракт хоостыра служба иртче.
Ольга Клюева Баиннер аалда тӧреен-ӧскен, Райковтар аалындағы школада 11 класс тоосхан.
Ольга Клюева паза хызыҷаа Алина Тугужекова
– Аалда чоллар хомай, чарытхы кирек, сӧп-сап сығарылбинча. Чииттерге паза олғаннарға ӱтертінҷең орын чоғыл. Культура туразын пӱдір пирерге молҷапчалар, че ол кирек пір ле орында турча, – чоохтаан ол. – Хонҷыхтарым чахсы кізілер, хаҷан даа хабас пирерге тимделер. Аалда чон ӧӧнінде мал тутча. Позым пір дее ниме тутпинчам, че соонаң таңахтар алып алҷаң сағыс пар.
Аның оградазында ӱс кӱҷӱгес, удур-тӧдір харбазып, ойнапчатханы кӧрінген.
– Алты адай тутчам, – оларзар кӧріп ала кӱлімзірепчеткен чиит ипчі.
– Ноға анҷа кӧп адай кирек? – сурчабыс.
– Трассаҷа машиналығ ойлат париған кізілер кӱҷӱгестерін ӧнетін артыс салчалар. Оларға айап, алып алчабыс. Итсе, сосха тутхан ползам, чахсы ла поларҷых. Че ээлеріне кирек чох пол парған кӱҷӱгестерге хайди-да чуртирға кирегӧк, – нандырча Ольга.
Баиннер аалда полған на турада 4-5 адай ӱрчеткені истілген. Аалның прай даа чуртағҷызы городтағылар тастап парыбысчатхан адайларны ӧскірерге алып алчаттырлар.
– Оградада харағайлар, мӱндӱргестер, ранетка ағастары ӧсче, сіліг кӧрінче. Постарың одыртхазар ба?
– Чох, піс пу тураны ӱр ниместе, ипотека алып, садызып алғабыс. Ағастар мында ӧсчеткеннер. Алында пасха турада чуртаабыс.
– Аалда садығ туразы чоғыл. Чіҷең нимені аларға хайдар чӧрчезер? – пазох сурчабыс.
– Пар, – тіпче Ольга Иннокентьевна. – Аал ортызында контейнер турча. Тастында «Ольга» пазылых. Ол садығ туразы полча. Пастап аны мин тутхам. Паланаң ибде одырыбысханда, хонҷиима садыбысхам. Аны позымның адымнаң «Ольга» адап салғам. Че амғы ээзі ідӧк Ольга полча, аннаңар аның адын алыстырбинча.
«Ольгада»
Ольга Клюева чоохтаан садығ кирее апарылчатхан контейнер хыринзар ойлат килдібіс. Аның тастында ортын частығ ипчі кӱн сустарына сістеніп ала хузух хазып одырчатхан. Танызып алғабыс, чоохчыл садығҷы Ольга Ширимбеева полтыр.
– Пу контейнер мында читі чыл тур парир, ээлері ле алысча, – чарытча ол. – Позым пір чыл ээленчем. Аалда кізі асхынах чуртапча, аннаңар садығ кирее парыс ағылбинча.
Анаң Ольга Викторовна контейнерзер иртірген. Кӧргенде, аның тасхахтарында прай даа ниме пар: чарбалар, конфеттер, чейлер, сабын-порошоктар.
– Халасты неделяда ӱс хати ағылчалар. Ағбандағы идінҷек Елена Дударьның халазы татхыннығ, аны алчабыс. Пір булка 30 салковай турча, – чооғын узаратча садығҷы. – Аалда чон асхынах, чииттер тоғынарға хынминчалар.
– Чииттер пар, я? – пазох сурчабыс.
– 35 – 40 частығлар чуртапчалар, че оларға тоғыс чоғыл. Городсар парарға хынминчаларох. Ағбанзар кӱннің сай чӧрерге пазох транспорт кирек, – нандырча ол.
Садығ туразынзар ӧӧнінде ууҷалар, пенсия алып алзалар, килче одырлар. Че олар даа аалда асхынахтар.
Ольга Ширимбеева позы Райковтар аалында тӧреен-ӧскен. Баиннер аалда, Николай Ильич Кочемазкинге ирге парып, чибіргі чыл чуртап парир.
– Позым даа, тоғыс чох полып, ибде ӱр одыр салғам. Райковтар аалынзар тоғысха чӧрерге ырах. Анаң Ольга Иннокентьевна пу контейнерні садыға сығар салғанда, сала маңзыри алып алғам. Хайди паза поларға? Мында істеніс стажы парча. Аал чуртағҷыларына даа садығ туразы чох хомай полар, – тіпче ол.
– Садығ парыс пирче бе? – теестегі суриибыс.
– Хайдаң! Налогтар тӧлеп салчам. Кізі кӧп арах чӧрҷең полза, парыс таа кірерҷік. Тоғынып алған ахчам прай садығ киреене хорап парча. Чағбан хайах, спичка ӱчӱн чуртағҷылар Райковсар чазағ чӧрбезіннер тіп, пу садығ контейнерін тутчам, – теен ээзі.
– Хысхызын соох нимес пе? – пазох сурығ пирчебіс.
– Хысхызын контейнерні батарея чылытча. Ағаа хоза мин чарытхынаң тоғынчатхан обогреватель ал салғам. Аннаңар хысхызын мында кип чох тоғынарға чарир. Итсе, чайғызын пӱркек турча, аннаңар кондиционер тоғындыр салчам, – нандырған ол.
– Аал чуртазынаңар, арса, чоохтап пирерҷіксер, чон нименең айғасча? – аннаң андар пілерібіс килче.
– Аалдаңар чахсы ниме чоохтап полбаспын, – нандырча Ольга Викторовна. – Клуб, олған сады, школа чоғыл. Аал тастында олған площадказы полған. Ол даа прай изел парған.
Хонғаным Николай Ильичнең хада маллар, хойлар тутчабыс. Мының алнында от сапчаң чирнең сидіксініс чох полған. Покостар аға-ууҷалардаң пала-пархаларына халып одырҷаң. Амғы туста саңай пасха чуртас. 2,5 гектар чирні позыбысха пастырып аларға маңнанғабыс. Ам аны саапчабыс. Фермерлер прай ибіркі чирлерні алып алғаннар. Аннаңар от читпезе, часхызын хоза алчабыс. Аалда мал тутпин хайди чуртир. Сӱт, ӧріңме, эҷігей пости полза, чахсы нооза.
Пу кӱннерде ле Баиннер аал кічіг ааллар программазына киріл парған. Ам аны хоостыра мал тутчатхан ӱчӱн тӧлеглер аларбыс. Аалда ӱс ле сӧбіре хойлар тутча. Полғаны ла позының хойын хадарча, тееске хоспинчабыс. Інектерні пастух хадарча. Ағаа пір пас ӱчӱн 350 салковай тӧлепчебіс.
Мал тутчатханнар тракторлар, сапхылар, тырбостар паза пасха даа тиріглер алчалар.
Яблах кӧп одыртчабыс. Ам пу чут кӱннерде пуртах оттар матап ӧсклепчелер, чуларға даа маңнанминчабыс.
– Садыға іди кӧп одыртчазар ба?
– Посха одыртчабыс. Килкімнерін оразар урчабыс, оохтарын малға пирібісчебіс. Мал чазыдаң ибзер айлан турзын тіп, яблахнаң, тыкванаң азырапчабыс.
Часхызын орада яблах кӧп халча. Аны Ағбанзар базазар пір саңай садарға апарзабыс, пір килограммны 10 салковайға аларға хынминчалар, аарлығ тіпчелер. Постары пір килограмм яблахты 7 салковайға аларға тимделер. Аннаңар яблахты сатпинчабыс.
Сӱт, ӧріңме садып, кӧмес парыстанчабыс. Ағбанзар туғаннарыбысха ӧӧнінде сатчабыс. Пір литр сӱт 60 салковай турча, чарым литр ӧріңме – 150 салковай.
Садығҷы Ольга Ширимбеева
Ольга Викторовнаның тун оолғы Вадим Хызылчарда чуртапча, сӧбіреліг, тимір хабыстырҷаң ус полып тоғынча. Очы оолғы Илья 8 частығ. Ол Райковтар школазында ӱгренче.
Чоохчыл ипчілер
Аал аразында кізілер дее хайынысчатханы кӧрінминчеткен. От тоғынарға парғлабысханнар, таң? Хабарласчаң даа кізі пілдіртпинче. Таныс нимес машина ойлат чӧрчеткенін харахсынарға тіп, пір ипчі ограда тастынзар сых килген. Водительібіс Миша аның хыринда тохтабысты. Ол ипчінең танызып алғабыс, ады Алефтина Борисова полтыр, тынағда. Хабарҷылар чӧрчелер тіп піліп алғандох, ол хызы Елена Шумкинаны паза ӧӧрезі Александра Кузнецованы табыраанҷа хығырған. Олар ӱӱҷікте хайынчаттырлар.
Аал чуртағҷылары Елена Шумкина, Алефтина Борисова, Александра Кузнецова
– Чонны тарт чӧрҷең транспорт аалзар кірбинче. Неделяда пір-ікі хати даа автобус чӧрҷең полза. Кемге имнег туразынзар парарға кирек, че транспорт чоғыл. Трассаа теере 4 километр чазағ парарға киліcче, – хомзынча чурт ээзі Алефтина Владимировна. – Ағырыбыссабыс, Ағбан пилтіріндегі имнег туразынзар айланчабыс. Сӧп-сапты саңай сығарбиныбыстылар. Контейнерлер ікінҷі айы сӧпнең тол парған турчалар, андартын хомай чыс сабылча. Піс пизӧлең чуртапчабыс, аннаңар «Аэросити-2000» региондағы операторға ай сай 250 салковай тӧлепчебіc.
– Мында чахсы чуртир оңдай чоғыл. Фонарьлар тарт салғаннар, че пір лампочка даа чарыбинча, – тіпче сӧбіренің ӧӧрезі Александра Кузнецова. – Кӱскӱзін оғырлар хайын сығарлар. Хараазын орамаларда харасхы, оғырның чӱзін дее танып полбас. Пылтыр часхызын минің машинамнаң бензин ағызып алғаннар. Участковайны хығыртхабыс. Ол тӧрт час пазынаң на килген. Оғырның істері ле халған, че хайдаң таап аларлар аны. Cиден азыра канистралығ сегір парыбысхан. Чарытхы полған полза, оғырлар іди ӧткін хайынмасчыхтар.
Аалда школа чоғыл. Мына тохтағ. Пеер Райковтардаң школа автобузы килче. Олғаннарға даа тохтағ хыринда чарытхы тарт пирерҷіктер. Хысхызын таң орай чарыпча. Ӱгренҷілер харасхыда автобусты сахтапчалар.
– Часхызын суғ кӧдірілзе, покостарзар парчатхан чолны прай чуубысча. Ағбан пилтірі аймаа пазы Елена Егорова позы килген ол чолны кӧрерге. Оңдайлап пирербіс тіп молҷаан, че пір дее ниме иділбеен, – хомзынызын читірче Алефтина Борисова.
Тынағдағы ипчі Алефтина Владимировна мал тутча. Аның покозы пар. Че анда от тоғынарға техникалығ иреннерні чаллапча. Олар ағаа от, саап, тырбап, тарт пирчелер. Пӱӱл прай пу тоғыс ӱчӱн 18 муң тӧлеп салтыр. Аның покозынаң 17 ле тӱрім сыхтыр. Маллар, кіріп, отты прай типсеп салчалар. Аннаңар малға хысхы азыралын тимнирге оой нимес.
– Мал тутпин чуртирға изі чох. Пенсия 13 муң алчам. Ол ахчаа чуртап полбас. Хысхызын хара тас, одың аларға кирек, – тіпче ол.
Алефтина Борисованың Лена хызы Ағбандағы ӧкпе ағырии диспансерінде тоғынча. Андрей кізӧзі ідӧк городта істенче. Олар тоғысха машиналығ чӧрчелер. Коля пархазы, пӱӱл 9 класс тоозыбызып, Ағбан пилтірі аймаандағы училищезер ӱгренерге кіріп алған. Ікі хыс пархазы Ағбанда чуртапча.
Сомнар Дмитрий Сунчугашевти
Автор :
Татьяна Кыштымова, Татьяна Тютюбеева
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 1 |
| 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
| 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
| 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 |
| 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
| 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
