Ынархас свечізі тамызылған
19.07.2023
Хабарлар
Хакасиядаң Тағлығ Шориязар чӧрген делегация
Чорых. Ӱр ниместе Хакасияның «Алтынай» ипчілер пірігізінің кізілері хости Тағлығ Шорияның Таштагол аймаанзар ааллап пар килгеннер
Шория чирінең айлан килгенде, «Алтынай» пірігістің ипчілері чорыхха чӧргені хоостыра кӧңнілерінең ӱлескеннер. Чоох пастаан «Алтынай» ипчілер пірігізінің устағҷызы, Россияның саблығ артизі, Хакасияның чон артизі Татьяна Майнагашева:
– Піc пу чорыхха наа чыл пасталчатхандох тимнен сыххабыс. Ол пістің пу чылдағы пӧгіннерібістің пірсі полған. Таштагол аймааның ӱлгӱлерінең, палғалыс тудып, чоох апарғабыс. Анда пістің чахсы таныс, ӧткін шор ипчі Мария Идигешева матап полысхан.
Пу чорыхтаңар сағыс 2018 чылдох пасталған. Андада Таштып аалда пістің улуғ чыылығ ирткен. Ол «Сибирьдегі чилегеліг чоннарның ипчілері» регионнар аразындағы конференция полған. Таштыпсар пасха регионнардаң аймах чоннар килглееннер: алтайлар, телеуттар, кумандиннер, шорлар паза пасха даа ас саннығ чоннарның ипчілері. Анда піс опытнаң ӱлескебіс паза удур-тӧдір ааллас чӧрердеңер чарадығ алғабыс. Іди пастағы чорых Шория чирінзер полды, анаң Тағлығ Алтайзар пар килер сағыс пар. Анда аймах тілліг чоннарнаң тоғазып алза, чарирҷых. Алтай соонаң Тувазар пар килзе, чахсы поларҷых. Анаң чорых чӧргені Хакасияда тоозыларға кирек.
«Алтынай» осхас ипчілер пірігізі хонҷых республикаларда паза регионнарда чоғыл. Аннаңар Сибирьде чуртапчатхан аймах чоннар ипчілерінің ассамблеязын тӧcтеп аларға сағыс пар. Андада пістің кӱзібіс улам улуғ поларҷых.
Тағлығ Шорияда пістің Улуғлар чӧбіне тӧӧй пірігіс пар. Ол «Шория» шор чонның ассоциациязы тіп адалча. Аның устағҷызы Никита Шулбаев полча. Піc аннаң чоохтасхабыс. Мин ағаа теем: «Никита Макарович, ноға пістің иреннер ӧткін ниместер? Оларны пастыхха даа турғыс полбассың. Нандырығлығ тоғысха хынминчалар. Халых тоғыстарында устағҷаа ипчілерні турғыс саларға харасчалар». Никита Макарович ол кирекнең чарасхан. Оларның чонда андағох киректер полча осхас. Улуғлар чӧбінің президиумында Любовь Иосифовна Аёшинанаң хада ол сурығны кӧдіргебіс. Пістің хай пірее аймахтардағы улуғлар чӧптерінең ипчілер устапчалар. Ах сағалларнаң улуғ частығ хыйға иреннер устирға киректер. Ипчілер оларның ізестіг кистілерінде ползыннар. Піске ол сурығны кӧдірерге президиум араласчызы Анатолий Иванович Сунчугашев полысча. Пастых ир кізілерні кӧрерге дее морсымнығ нооза. Пістің чон ағырсымнығ сурығларынаң, паза полызығ сурап, Улуғлар чӧбінзер алай «Алтынайзар» удаа айланча. Тағлығ Шорияда андағ ипчілер организациязы чоғыл. Мин Никита Макаровичтең сурғам: «Сірернің ипчілер пірігізі ноға чоғыл? Сірернің ӧткін ипчілер пар нооза». Ол мағаа нандырған: «Мин тоғыр нимеспін. Киліссе, тӧстирбіс андағ организацияны». Мин ағаа Мария Охрановна Идигешеваны махтап пиргем. Ол уғаа ӧткін ипчі, «Чылтыс» фольклор ӧмезінең устапча.
Ам чорыхтаңар чоохтап пирим. Піс Ағбаннаң читі час иртен автобустығ чорыхха сығыбысхабыс. Чол тооза чирібіcтің сілиинең ӧкерсініп ала парғабыс. Кемеров город хыринда тығылысха учурап, Таштаголзар ікі час хараазын на читкебіс. Андағ орай даа полза, піcті Таштагол аймааның пазы Андрей Орлов кізілерінең хада халас-туснаң чылығ удурлааннар. Анаң уғаа истіг гостиницазар тынанып аларға кир салғаннар. Иртен суббота кӱнде Мундыбаш аалның стадионында «Хузух ағазы» фестиваль полған. Чон кӧп чыылыс парған. Анда ойыннар, концерттер ирткеннер паза сувенирлер садии полған.
Ӱлӱкӱн пасталчатханда, наңмыр чаап сыххан. Анда піснең хада парған хам ипчі Наталья Сагалакова матап арах хамнабысхан, наңмыр тохтап, айас кӱн пол килген. Ол кӱн иртенінде пістің делегация Таштагол аймааның пазы Андрей Орловнаң тоғазарға парған. Танысхабыс, хынығ чоохтасхабыс паза удур-тӧдір сыйыхтарнаң алысхабыс.
Ікінҷі кӱнінде тегілек столда Шориядағы халых пірігістері кізілерінең паза ӱлгӱдегілернең танысхабыс. Килер чылларға пӧгіннер турғысхабыс. Ӧӧнінде, ынархас свечізін тамысхабыс, аны шориядағылар тігі чылда Тағлығ Алтайзар апарарлар.
Анда орындағылар даа сурғаннар: «Ноға фестиваль «Хузух ағазы» адалча?» Минің сағызымнаң, аны уғаа килістіре адап салғаннар. Хузух ағазы – ол ир кізінің худы. Ол мӧге ағас тиирге чарир. Ол хаҷан даа от кӧк ӧңніг турча. Торымнары кізі хазиина тузалығ.
Мин халғанҷызында піcке чорыхха парарға полысхан кізілерге алғызым читірчем, прайзын адап. Олар Хакасия пазы Валентин Коновалов, Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министерствозы (министр Лев Сафьянов), чолға ахчанаң полыс пиргеннер «Росгортехмаш» ООО-ның директоры Виталий Ермалюк, Россияның Хазна Думазының депутады Сергей Сокол паза даа пасхазы.
Ідӧк ырах чорыхха майыхпин парған арғыстарымны паза ӧӧрелерімні адап пирерге сағынчам. Олар «Россия чоннарының ассамблеязы» тиксі Россиядағы халых-хазна организациязының региондағы пӧлиинің кнезі, Улуғлар чӧбі президиумының нандырығлығ хачызы Любовь Аёшина, ученайлар, филология наукаларының докторы Виктория Карамашева, филология наукаларының кандидады Зинаида Каскаракова паза тархын наукаларының кандидады Валерий Чертыков. Ідӧк мин адапчам «Алтынай» пірігістің матыр ипчілерін: Зинаида Торокова (Асхыс аймаа), Нина Бурнакова (Таштып аймаа), Альбина Бурнакова (Алтай аймаа), Елена Толмачева (Пии аймаа), Вера Араштаева паза Надежда Фрузорова (Шира аймаа).
Таштаголда піснең хада, тӧреміл полып, прай ниме кӧзіт пир турғаннар Таштагол аймаа пазының орынҷылары Семён Зацаринный паза Олег Данильченко...
Анаң, Татьяна Андреевнаның чооғын узарадып, чорыхтаңар позының кӧңнін искірген тархын наукаларының кандидады Валерий Чертыков:
– Мин Тағлығ Шорияда пастағызын на пол килдім. Тайғалығ чир полтыр. Піс полған поселок ікі тағ аразында хыстым чирде орныхча. Піске, чазы чирлерде чуртапчатхан кізілерге, анзы тарғынах пілдірген. Анда гостиницалар кӧп, туристтер матап килчеткен одырлар. Таштаголдаң ырах нимес Шерегеш саблығ курорт пар нооза. Аал хыринҷа кічиҷек сууҷахтар ахчалар, олар тайыстар. Уғаа сіліг чирлер!
Шорияда ікі кӱн полғабыс паза ікі кӱн чолға парыбысхан. Маңат удурлааннар. Пу фестиваль оларның ӱзінҷі чылы парчаттыр. Піcтің Тун пайрамға тӧӧй ӱлӱкӱн. Пӱӱл аны аймах синінде ле иртіргеннер. Аалҷылардаң піс ле полғабыс.
Ікінҷі кӱнінде тегілек стол иртіргеннер. Піс анда ӱзӧлең улуғ чоох тутхабыс. Мин Хакасияның паза Шорияның тархыннарынаңар чоохтаам. Пістің сағайларның род-сӧӧктерінің кӧбізі Шориядаң сыххан тіп саналча. Аннаңар туған полчабыс, фамилиялар даа тӧӧйлер. Филология наукаларының докторы Виктория Карамашева хакас литературазынаңар паза кӧбізін кибірліг хакас сӧбірелерінеңер искірген. Филология наукаларының кандидады Зинаида Каскаракова, Турциязар чӧріп, Стамбулда Николай Фёдорович Катановтың библиотеказында полғанын чоохтаан...
Анаң чорыхха хада чӧрген, тынағдағы юрист Татьяна Бочегурова ідӧк оларға хозылған:
– Пісті ікі час хараазын халас-туснаң удурлааннар. Анаң уғаа маңат гостиницада тынанғабыс. Пір кӱнінде Мундыбаш поселоктың стадионында пайрамда полғабыс. Анда сарыннар паза плесет салғаны толдыра полған. Че пістің хыстар Альбина Бурнакова паза Татьяна Балахчина постарының тахпах-ырларынаң чыылған чонны саңай хайнадыбысханнар. Кӧбізі кӧг хоостыра плесет салған. Піске анда ікі кӱнҷе тынанарға даа маң чох полған. Таштаголдағы музейлерде полғабыс, Шерегеште канаттығ кабинкада парғабыс. Уғаа сіліг чир! Кии арығ!
Позының кӧңнінең кӧп нимес ӱлескен Ағбандағы Н.Ф.Катановтың адынаң национальнай гимназия-интернаттың тархын ӱгретчізі Инна Кайлачакова.
– Мағаа ідӧк прай ниме хынығ полған. Мин андағы чонға, пістің сувенирлерні кӧзідіп, олардаңар чоохтаам. Хайди поғо чазирға кирек полчатханын кӧзіткем. Андағылар Хакасиядаңар пілчелер. Пістің ӱлӱкӱннерде ааллаптырлар, кӧллерде тынантырлар.
Піске ипчілернің чазанҷыхтарын – поғоҷахтарны, пурбаларны, пілектестерні, монҷыхтарны – Руфина Чистогашева паза Валентина Ербягина пиргеннер. Оларға улуғ алғыс ползын!
Мына піди чоохтап пиргеннер постарының чорыхха чӧргеннерін пістің ипчілернің «Алтынай» пірігізінің араласчылары.
Сомнар Татьяна Майнагашеваның архивінең
Автор :
Пазып алған Илья Топоев
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 1 | 2 |
| 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
| 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 |
| 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 |
| 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 |
| 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
