БЮДЖЕТ ТОЛДЫРЫЛҒАНЫ ПАЗА ТАБЫҒЛАРНЫ ЧАРАДЫҒА АЛАРЫ
09.06.2023
Хабарлар
Депутаттар республика бюджеді хайди толдырылғанын ситкіп искеннер
Ӧӧркі Чӧп. Республиканың Ӧӧркі Чӧп депутаттары чайғыдағы пастағы сессияа чыылысханнар
ӦӦРКІ ЧӦПТІҢ ХЫРЫХ ТОҒЫЗЫНҶЫ СЕССИЯЗЫ 7 ИЮНЬДА ИРТКЕН. СЕССИЯНЫҢ ӦӦН СУРЫҒЛАРЫ 2022 ЧЫЛНЫҢ РЕСПУБЛИКА БЮДЖЕДІ ТОЛДЫРЫЛҒАНЫНАҢАР ЗАКОН ПРОЕКТІ ПАЗА ХАКАСИЯ ПАЗЫНА, ӦӦРКІ ЧӦП ДЕПУТАТТАРЫНА ТАБЫҒЛАРНЫ ИРТІРЕРІН ЧАРАДЫҒА АЛАРЫ ПОЛҒАННАР. СЕССИЯНЫ ӦӦРКІ ЧӦП КНЕЗІ ВЛАДИМИР ШТЫГАШЕВ АПАРҒАН. АНЫҢ ТОҒЫЗЫНДА ХАКАСИЯ ПАЗЫ ВАЛЕНТИН КОНОВАЛОВ, РЕСПУБЛИКА ПРАВИТЕЛЬСТВОЗЫНЫҢ КІЗІЛЕРІ ПАЗА ФЕДЕРАЛЬНАЙ ВЕДОМСТВОЛАРНЫҢ УСТАҒҶЫЛАРЫ АРАЛАСХАННАР.
Сессияның пастағы сурии Донбасста чуртазын пир салған Дмитрий Ивановтың депутат полномочиелерін азынада тохтадардаңар полған.
Депутаттар, пір минута сым турып, Ӧӧркі Чӧп депутады Дмитрий Ивановты хумартхылааннар. Ол 2023 чылның февраль айында пос кӧңнінең ӧнетін чаа операциязында аралазарға парыбысхан. «Вагнер» ЧВК-да полған. 27 мартта 2023 чылда Дмитрий Иванов Артёмовск (Бахмут) городты неонацисттер холынаң позыдарында матырлар ӧлімінең чат халған. Тӧрт чааҷылығ ӧменең устап, кӱзінең читі хати асчатхан ыырҷыны тохтатхан. Чаалазығда ыырҷының 12 чааҷызын паза ікі техниказын чох иткен. Дмитрий Иванов, контузиялығ полза даа, позы гранатометтаң атып, пір БМП-ны чох иткен. Махачы чир-суғҷыбыс ыырҷы гранатазы чара чачыраанына палығладып чат халған.
– Командование искіриинең, ол ӱреен соонда пӧзік хазна сыйиина турызар, – таныхтаан Владимир Штыгашев. – Ол, махачы чаалазып, матырлар ӧлімінең чат халған. Піс аны хаҷан даа ундубаспыс.
Теестегі сурығларның санында «Федеральнай бюджеттең Хакас Республика бюджедіне бюджет кредиттерін пирердеңер чӧптезіглерге хоза чӧптезіглерні чарадыға алардаңар» закон проекті полған. Хайди чарытхан Хакасияның финанстар министрі Игорь Тугужеков, пу закон проекті хазна алымының чардығын соонаң чабарға оңдай пирче.
Іди хоза чӧптезіглер хоостыра бюджет кредиттерінҷе ӧӧн алымын (793 миллион салковай) тӧлирі 2029 чылға чылдырылча. Анзын федеральнай законодательство чаратча тіп чоохтаан министр.
Таныхтирға кирек, 2017 чылнаң тиңнестірзе, республиканың коммерческай алымнары пис хати хызырыл парған, ол коммерческай алымнарҷа хорадығлар – 6,5 хати.
Сессияның ӧӧн сурии «Хакасияның 2022 чылға республика бюджеді толдырылғанынаңар» закон проекті полған.
– Хакасияның парыстары 2022 чылда 56,7 миллиард салковайға тиңнелген. Ол, 2021 чылнаң тиңнестірзе, 20,8%-ке кӧп, – таныхтаан финанстар министрі Игорь Тугужеков. – 2017 чылнаң тиңнестірзе, 2,5 хати кӧп.
Ирткен чылның бюджет хорадығлары – 51,8 миллиард салковай. 2021 чылнаң тиңнестірзе, бюджет хорадығлары 15,4%-ке кӧп.
Хакасияның бюджеді ікінҷі чылы профициттіг полча, парыстары хорадығларын асча. 2021 чылда профицит 2 миллиард салковай полған, ирткен 2022 чылда – 4,9 миллиард салковай.
Республика бюджедінзер кірчеткен парыстарның ӧӧн чардығы (66,6%-і) налог тӧлеглерінең пӱтче. 2022 чылда республика бюджедінзер 37,8 миллиард салковай налог ахчазы кіртір. 2021 чылнаң тиңнестірзе, 28,5%-ке кӧп.
Налог ахчазын алза, ӧӧн чардығы организацияларның парызына налогтаң кіртір – 52,7%. НДФЛ налогынаң – 19,5%, акцизтердең – 11,8%, организацияларның ис-пайына налогтаң – 6,9%.
Организацияларның парызына налогынаң республика бюджеді 2022 чылда 19,9 миллиард салковай тоғынып алтыр. Ӧзіс 37,2% пол парған.
– Налогтығ паза налогтығ нимес парыстар ӧскені сылтаанда піс бюджедібісті пик идіп алғабыс паза аның пик полчатханын хайраллап халғабыс, – искірген Игорь Тугужеков. – Бюджет алымнарын хызырыбысхабыс, халған ахчанаң резервтер тӧстеебіс паза чуртағҷыларға социальнай хабазығлар пирҷең оңдайларны алғыдыбысхабыс.
Закон проектінҷе сан пиріс оңдайынаң чоох тутхан соонаң хайзы депутаттар Хакасияның финанстар министріне сурығлар пир сыхханнар.
Кӧзідімге, сурығларның пірсі Харатастағы общежитиеге теелген – ноға ол тура ам на изелчеткенге саналған?
Ол общежитие хоостыра суум-саам кӧдірілген, чуртағҷылар, тура изел парарынаң хорығып, тасхар палаткаларда хонарға тимде полғаннар. Харатас городтың устағ-пастаа анаң на ол тураны изелчеткенге санирдаңар чарадығ алған.
Пу сурыға сессия тоғызында араласхан Хакасия пазы Валентин Коновалов позы нандыр пирген. Аның искіриинең, ол 2018 чылдох прай изелчеткен туралардаң чуртағҷыларны кӧзірерге пӧгін турғыс салған. Чуртағҷыларны андағ иргі туралардаң пасхаларзар кӧзірҷең программа тоғын сыххан. Город-аймахтарның устағҷыларына андағ тураларны ілезіне сығарарға паза чарадығлар аларға ла кирек полған.
Че Харатас городтың устағ-пастаа ноға-да ол тоғысты чахсы апарбиндыр паза ол общежитиені изелчеткенге санирға чарадығны тузында албиндыр. Чарыда чоохтаза, городтың устағ-пастааның читпезі сылтаанда ол сидіксініс сығыс килген. Программа хоостыра чуртағҷыларны изелчеткен туралардаң кӧзіреріне туралар азынада тимнелче нооза. Мында, тізең, киҷее изелчеткенге санабыстылар, тураны амох таап пир пол парча.
– Че хайди даа полза, піс ол сурығдаң оортах турбаспыс, аны пӧгербіс, – ізендірген Валентин Коновалов.
Депутаттар улам кӧп сурығ пирерҷіктер, неке, че Владимир Штыгашев сӧӧ тартылчатхан ӱзӱрігні тохтатхан. Ӱр ниместе бюджетче азых ӱзӱріглер ирткенін, депутаттар анда сурығлар пирер оңдайлығ полғанын таныхтаан.
– Прай депутаттарны анда аралазарға хығырғабыс, че кӧбізі килбеен, – чоохтанған Ӧӧркі Чӧп кнезі. – Читі алай сигіс ле депутат полған.
Республика бюджедінеңер закон проектінҷе ікінҷізін чоох тутхан Хакасияның Сыныхтағ-сананыс палатазының кнезі Ольга Лях. Ол бюджет законодательствоға килістіре, килкім сайбағлар чох толдырылғанын таныхтаан. Олох туста хорадығлары саринаң бюджет 98,2%-ке ле толдырылғанына хайығ айландырған.
Халғанҷызын бюджет суриинҷа Ӧӧркі Чӧптің бюджетче комитедінің кнезі Олег Иванов чоох тутхан. Аның таниинаң, Хакасия ирткен чылда федеральнай бюджеттең ас нимес ахча киріп алған. Москва пирген ахча пӧгінде полғанынаң артых таа пол партыр.
– 2022 чылға бюджеттеңер законда федеральнай бюджеттең кірҷең парыстар 14 миллиард 562 миллион салковай полар тіп кӧрілген. Салтарында 17 миллиард 202 миллион салковай кірген, – искірген ол. – 2022 чылда республика правительствозы паза Ӧӧркі Чӧп федеральнай кіннең тоғыныбысханы сылтаанда федеральнай бюджеттең 2,5 миллиард салковайға кӧп кірген. Хакасияны искірігліг хурчағнаң палғабызарға паза федеральнай кіннең тоғын полбинчатхан чіли кӧзідерге кӱстенчелер. Че сын тоғыстың салтары ол кӱстеністерні чара саапча.
Салтарында депутаттар 2022 чылға республика бюджеді толдырылғанынаңар закон проектін чарадыға алыбысханнар. Итсе, пір ӱннең нимес: «ӱчӱн» – 37 депутат, «тудыныбысхан» – тӧрт.
Пу сессияның паза пір ӧӧн cурии табығларнаң палғалыстығ полған – Хакасия пазының паза республиканың читінҷі хығыртии Ӧӧркі Чӧбінің полномочиелері пӱӱл тоозылчалар. Аннаңар табығларны иртірерін чарадыға аларға киректелген, закон хоостыра пу табығларны иртірердеңер чарадығны Ӧӧркі Чӧп алча.
Хакасияның пазына – Хакасияның правительство кнезіне, республиканың сигізінҷі хығыртии Ӧӧркі Чӧбінің депутаттарына табығларны иртірерін чарадыға алардаңар Владимир Штыгашев чоох тутхан.
Хакас Республиканың пазына паза наа хығыртығның Ӧӧркі Чӧбінзер табығларны Россияның Ӱн пирҷең пірге кӱнінде – 10 сентябрьда – иртірерге чарадығ алылған. Пу чарыдығҷа тоғырланыс чох полған, депутаттар аны пір ӱннең алыбысханнар.
Пасха хайығлығ сурығ – Хакасияның Табығ комиссиязына чӧптеңер. Пу сурығнаң Ӧӧркі Чӧп депутады Григорий Назаренко (КПРФ) таныстырған. Чоох парча табығларны пір кӱнде иртірердеңер. Алында коронавирус эпидемиязы сылтаанда федеральнай ӱлгӱлер ӱн пирерін ӱс кӱнге теере узарадарға чаратханнар. Че амды, пандемия режимі суурылғанда, анзында кирексініс чоғыл тіп санапчалар хайзы депутаттар. Пір кӱнде иртіреріне сылтағлар пар: бюджет ахчазы ӱзӱрлелер, табығ комиссиялары тоғынҷыларының, сыныхтағҷыларның паза кӱс структураларының тоғызы нииктелер, табығҷыларның киртінізі тыыр. Паза иң ӧӧні – ӱн пирістің салтарларынҷа кӱҷӱрлестер итчең оңдайлар хызырылар.
Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев ол чӧпке хабасхан, закон хоостыра даа табығларны пір кӱнде иртірері кӧріл парғанын таныхтап – Россияның Ӱн пирҷең пірге кӱнінде. Депутат Михаил Молчанов (ЛДПР) пу пастағдаң тоғыр полған – коммунисттерні «популизмнең» айғасчатханында пыролап. Аның искіриинең, Хакасияның Табығ комиссиязында партияларның кізілері ідӧк тее пар, пу чӧпті оларны пастыра пирерге чарир полған.
Пасталыбысхан тартысты Владимир Штыгашев тохтадыбысхан паза табығлардаңар федеральнай закон мындағ чӧптер пирерін чаратчатханын таныхтаан.
Че ӱн пирістің салтарларынҷа пу чарадығ алылбин парған, ӱн читпеен: «ӱчӱн» – 19 депутат, «тоғыр» – 13, «тудыныбысхан» – алты.
– Ӧӧркі Чӧп пазын хумзар хатап кире суғыбысты, – ачырғаснаң таныхтап салған Владимир Штыгашев ол кирек соонаң.
Мыннаң сессия тоғызы тоозылған. Че депутаттар ам даа чыылызарлар тіп кӧрілче – июль айда пазох сессия иртер.
Сом Дина КАРАМЧАКОВАНИ
Автор :
Альберт ТОЛМАШОВ
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 1 | 2 |
| 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
| 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 |
| 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 |
| 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 |
| 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
