СТОЛЫБЫС АС-ТАМАХХА ПАЙ ПОЛЗЫН
26.04.2023
Хабарлар
Хакасияның культура министрі Светлана ОКОЛЬНИКОВА
иң чахсы культура учреждениелеріне ахчалығ сертификаттар читірген
Пайрам. Ирткен чечіме кӱнінде Асхыс аймаандағы Кызлас аалда Чир ине ӱлӱкӱн республика синінде ирткен
Пайрамға делегациялар прай республикадаң килгеннер. Чыл сай Чир ине ӱлӱкӱн аймах-пасха аалларда иртче. Пӱӱл пайрамны удурлирға Кызлас аалға ӱлӱс тӱскен. Ӱлӱкӱнні Аржан Тодош асхан. Ол чирдеңер сарыннаң кӧрігҷілерні хайхатхан. Хайди таныхталған, Чир ине Хакас Республиканың пайрамы, Чоннар аразындағы чир кӱніне чарыдылып иртірілген.
Кызлас – пай тархыннығ аал. Аннаң кӧп саблығ кізі сыххан. Аалның тархыны пістің эраның алнындағы 5000-4000 чыллардаң пасталған. Кызлас аал чӧбінің чирінде археологияның кӧп хумартхылазы турча. Совет тузында мында колхозтар паза совхозтар ӧткін тилееннер. Кызлас чирі республикаа кӧп саблығ кізіні сыйлап пирген. Оларның санында Роман Афанасьевич Кызласов – халыхчы, хакас интеллигенция кізізі, саблығ ученай Леонид Кызласовтың пабазы; Дмитрий Иванович Чанков – Илбек Ада чаа ветераны, хакас филология кафедразының профессоры, Хакасия науказының саблығ деятельі; Алиса Алексеевна Кызласова – театр паза кино актрисазы, драматург, Росссияның писательлер пірігізінің кізізі, Хакасияның чон артизі паза Россияның саблығ артизі; Борис Николаевич Забелин – ӱгретчі, поэт, «Хакасский труженик» газета хабарҷызы, Істеніс ветераны медальнаң сыйыхтатхан; Юрий Матвеевич Майнагашев – театр паза кино актеры, режиссер, Хакасия искусствозының саблығ деятельі, Хакасияның чон артизі.
Илбек Ада чаа тузында Кызлас аал чӧбінең 200-че кізі фронтха парыбысхан. Амғы сидік туста даа аал чӧбінің чуртағҷылары хазнабыстың ӱчӱн махачы турысчалар.
Кызлас чирінде хаҷан даа кӱлӱк чон чуртаан. Амғы туста мында ідӧк илбек сағыстығ, нымзах чӱректіг тӧл чурт салынча. Чыылысхан чонны Хакасияның культура министрі Светлана Окольникова алғыстирға сыххан.
– Пӱӱн республикабыс чоныбыстың ӧӧн ӱлӱкӱннерінің пірcін таныхтапча. Чоныбыстың тӧрт улуғ пайрамы таныхталча: Чыл пазы, Тун пайрам, Ӱртӱн той паза Чир ине. Полған на ӱлӱкӱннің позының тархыны пар, олар кирек тузында таныхталчалар. Чир ине – Чоннар аразындағы чир кӱнінде (хосхар айының 22-ҷі кӱнінде) таныхталча. Ол кӱнде піс Чир инедең тамах чахсы ӧс парзын, амыр чуртас ползын тіп сурынчабыс. Президент Владимир Путиннің чахиинаң пістің хазнада 2023 чыл Ӱгретчі чылы чарлал парған. Хакас Республиказында 2023 чыл – Чииттер чылы, – таныхтаан Светлана Анатольевна.
Чооғын тоозып, Хакасияның культура министрі Кызлас аал чӧбі пазы Геннадий Пакачаковха Хакасия правительствозының алғыстас пічиин читірген.
«Культура» национальнай проект хоостыра чыл сай культура учреждениелері аразында марығ иртче. Анда ааллардағы культура учреждениелерінің паза тоғынҷыларының артыхтарын таллапчалар. Пӱӱл культураның иң артых тоғынҷыларына Алтай аймаандағы Новомихайловка аалның библиотекарьы Елена Соловьева, Кызлас аалның культура комплексінің директоры Вера Пахтаева, Сон аалның библиотека устағҷызы Татьяна Саитгореева саналғаннар. Ахчалығ сыйыхтар Ӧӧк пилтірінің Культура туразы, Боград аймааның культура кіні, Троицкай аалның библиотеказы алғаннар.
Мыннаң алғыстастар тоозылбаан, сценаа Асхыс аймаа администрация пазының пастағы орынҷызы Евгений Костяков сыххан. Аның сӧстерінең, кізілер чир тоғыстарынаң айғасчатса, Чир инедең чахсы чуртас ползын, стол ас-тамахха пай ползын тіп сурынчалар.
Хакас чонның Улуғлар чӧбінің кнезі Пётр Ворониннің сӧстерінең, Хакасияда пайрам 27-ҷі хати таныхталча. Чир ине ӱлӱкӱнні 1997 чылда пазох таныхтап сыхханнар. Чыл сай ол аймахтарда теести иртірілче. Мында культура тоғынҷыларын паза пос устаныс органнарын таныхтирға кирек. Олар, пайрамны тимнеп, улуғ тоғыс ит салчалар. Ол кӱн чирдең ис-пайны кізілерге пирзін, суғлар ах турзыннар тіп сурынчабыс. Піс позыбыс чирні хайраллирға Ӧӧркі чайааннарға сӧс пирчебіс. Сурынызыбыс тол парзын. Чидіглерібістің салтарлары Ағбанда Ӱртӱн тойында иділер.
Кызлас аал чӧбінің пазы Геннадий Пакачаковтың таниинаң, Чир ине пайрам аал чуртағҷыларына чағын полча. Чирнең аал чуртазы палғалыстығ нооза. Чирдең піс ас-тамах алчабыс, чир малларға от чахсы пирче. Чооғын тоозып, Геннадий Михайлович аал чӧбінің алғыстас пічіктерін читірген. Іди сыйых алғаннар істеніс ветераны, Россияның чон просвещениезінің отличнигі, Кызлас аалның аарластығ чуртағҷызы Мария Челтыгмашева, «Тасхыл» совхозта інек сағҷаң полып істенген Анна Чанкова, Россияның паза республика марығларының чиңісчізі, чон просвещениезінің отличнигі, Хакасияның саблығ ӱгретчізі Мария Кызласова, орындағы потребительлер пірігізінің кнезі, садығның аарластығ тоғынҷызы Елена Тахтаракова, Кызластағы имнег туразының имҷізі, республика марииның чиңісчізі Анжелина Сапронова, «Тасхыл» совхозтың тоғынҷызы полған Максим Пакачаков.
Чир ӧзімнері чахсы ӧссін тіп, сценазар алғасчыны хығырғаннар. Алғасчыны ойнаан А.М.Топановтың адынаң Хакас национальнай театрның артизі Кирилл Султреков, чон алнынзар сығып, чоныбыстың чуртазы истіг, столларға чир тамаа толдыра ползын, маллар саны ӧссін тіп алғаан. Алғыстас сӧстері соонаң улуғ аалҷылар паза аал чуртағҷылары ах хазыңа чаламалар палғааннар, Сабланыс аллеязында чиит ағастарны одырт салғаннар.
Пайрамда республиканың аал чӧптері хакас иблерін турғысханнар. Анда пай столлар салылған. Ӱс чул аал чӧбі ідӧк ол тоғыста араласхан. Хайди таныхтаан Индіркі Тӧӧ аал чуртағҷызы Саяна Боргоякова, хакас ибін «Солбан» культура кіні чазабысхан. Ибіҷекті чазап, Саяна Павловна пабазы, саблығ хоосчы Павел Боргояковтың чайаачы тоғыстарын кӧзідіге сығарған. Павел Михайловичтің хоостары чоныбысха уғаа аарлығ полча. Хоостарында ол чир-чайаанға хынызын кӧзіткен. 2015 чылда саблығ хоосчы «Айтыс» марығда гран-при утып алған. Ол сыйых ідӧк хакас ибін чазаан. Стенеде чайаачы тоғызы тузындағы сомнары хазалған, сыйыхтары кӧзідіге сығарылған. Паза хакас ибі аал чӧбіндегі олғаннарның чайаачы тоғыстарынаң чазалғаннар.
Чир ине пайрамда республикадағы аал чӧптерінің чайаачы ӧмелері теелбектер паза сарыннар толдырғаннар. Ідӧк анда ікі марығ ирткен: «Аалыҷаам» паза «Чирімнің ис-пайы».
Араласчыларны жюри паалаан. «Аалыҷаам» марығның чарғыҷылар устағҷызы, Хакасия культуразының саблығ тоғынҷызы Серафима Угдыжекова полған. Асхыс аймааның делегацияларының чайаачы номерлерін паза кӧзідіглерін кӧріп алып, жюри орыннар піди ӱлестірібіскен: 1 орын – Пуланнығ кӧл аалның Культура туразы, 2 орын – Ӱc чулдағы «Солбан» культура кіні, 3 орын – Истегі культура кіні.
«Чирімнің ис-пайы» чайаачы олғаннар кӧзідіг-марииның чарғыҷыларның устағҷызы Хакасия культуразының саблығ тоғынҷызы Светлана Патачакова полған. Анда піди орыннар ӱлестірілген: 1 орында – Кызлас аалның ортымах школазы, 2 орында – Истегі Культура туразы, 3 орында – Пуланнығ кӧлдегі ортымах школа паза Асхыс аймааның хоза ӱгредіг кіні.
Автор :
Антон ЧЕРТЫКОВ
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 |
| 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
| 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
| 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
| 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 1 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
