ГАЗЕТА – ОЛ ПРАЙ ӦМЕНІҢ ТОҒЫЗЫ
13.01.2023
Хабарлар
«Хакас чирі» газетаның компьютер
паза сыныхтағ пӧліктерінің тоғынҷылары
Пӱӱн – Печать кӱні. «Хакас чирі» газетаның сығарызында улуғ тоғысты компьютер верстказының операторлары паза корректорлар толдырчалар. Анзы газетаның ипти пӱдірілгенінде паза алҷаас чох сыхчатханында кӧрін парча
ВЕРСТКАДА – НАА КІЗІ
Мария іҷезінің чалғыс хызы полған. Олар Улуғ Арбытта чуртааннар. Андада час паланаң ибде ӱр одыртпаҷаңнар. Іди иркезiне чарым час толғандох, Варвара Мазатовна Челтыгмашева тоғысха сығыбысхан. Леспромхозсар. Анда ол хараа-кӱнӧрте істенҷең. Ікі сутка тоғынып, ікі сутка тынанҷаң. Аннаңар хызыҷағас кирі іҷезінің холында ӧскен. Аалда пасталығ ла школа полған. Олғаннар 4 – 8 класстарда Арбыт аалдағы школа-интернатта ӱгренҷеңнер паза чуртаҷаңнар. Марияның кирі іҷезі хакас газетазына сыбыра пазынҷаң. Пархазына ол тузалығ полған.
Алыптығ нымахтарның ӱзiктерін хыплап чығҷаң. Школа ӱгренҷізіне уғаа чахсы полысхан.
Варвара Мазатовна хызы хакас тілі ӱгретчізі ползын тіп сағынған. Че аның сағыстары толбаан. Арбыттағы школада сигіc класс тоосхан соонаң Мария профессия ӱгредиин алар орнына Ағбандағы трикотаж фабриказынзар тоғысха кірібіcче. Чииттернi андох тігерге ӱгретчеңнер. 1995 чылда Мария Майнагашева, ол тусха сӧбіреліг паза ікі палалығ, «Хакас чирі» газетазар килген. 11 чыл кип-азах тікчең ус полып істен салған кізіні Маргарита Сандыкова хакас газетазының редакциязынзар машинистка тоғызына кір кӧрерге чӧптеп алған. Мария Мозетовна «Хакас чирі» газетаның ӧӧн редакторы Гавриил Гаврилович Котожековсар андағ сурыныснаң килгенде, пастых аны ікінҷілес чох редакциязар алған. Пірдең, чиит ипчее тоғызынаң саназарға даа киліcпеен, істеніс орнын алыстырчатханнаңар искіріг киріп, пічіктер наа тоғыс орнынзар ызылғаннар.
– Мин хакас газетазында тоғынарбын тіп хаҷан даа сағынмаам, че істеніс чолым іди салылғанына ӧрінчем. Надежда Николаевна Чучунова, редакцияның паза пір машинизі, мағаа тоғысха кӧнігерге чахсы полысхан, – ӱлесче компьютер операторы. – Мин килгенде, редакцияда Моисей Баинов, Каркей Нербышев тоғынчатханнар. Хайдағ писательлернең хостибын тiп сағын турғам. Олар чайаан тоғыстарны печать машиназынаң пасчаңмыс. Прайзының пасханы пасхалалҷаң. Моисей Романович улуғ букваларнаң чалбах иде пасчаң, ӧӧн редактор полған Максим Константинович Чаптыков ағаа сала тӧӧйли пасчаң. Піреезінің пасханын хығырҷаа чох полған.
Пір саринаң, кізінің тоғыста ӧзері аның кӱстенгенінең, чапчаң тудынғанынаң паза нандырығлығ хайиинаң пик палғалыстығ. Олох туста пастыхтар тоғынҷының пілізін, аны орта тузаланып пілчеткенін паза пасха даа тузазын сизінгеннері, орта паалааннары ідӧк улуғ орында турча. Іди Мария Мозетовна позының тоғызынаң хайдағ даа ӧӧн редакторның хайиин тартчаң.
Мария МАЙНАГАШЕВА
Мария Мозетовна – уғаа амыр кізі. Аны хайдағ даа ыдырғах кізі хылыхтандыр полбас, неке. Тоғызы даа андағох амыр тиирге чарир. Ағаа авторларның холдаң пасхан тоғыстарын печать машиназынаң, соонаң компьютерде пас саларға киректелҷең. Мария Мозетовна тоғызын чапчаң толдырарға ӱгреніп алған, олох туста хакас тілі грамматиказына хайығ сал турҷаң. Кӧстегліг профессия ӱгредии полған полза, корректор тоғызына даа турғызарҷыхтар, че ол ӱгренерге дее, тоғыс алыстырарға даа ынабаан. Ағаа сынында тоғызы кӧңніне кірчеткен, аны толдырарға кӧнік парған полған...
– Компьютер верстказының операторы тоғыстаң санасчатханда, ӧӧн редактор Радион Дмитриевич Сунчугашев минi аның орнына парарға хығырған, аның ӱчӱн ағаа улуғ алғызым читірчем, – тіпче Мария Мозетовна. – Верстка программазынаң тоғынарға Виктория Сагалакова ӱгреткен, ол компьютер верстказының улуғ операторы полча. Пастап программа сидік пілдірген, мин полған на хаалағны чаҷында пас турғам. Ам прай ниме оой пілдірче. Мин газета сығарызына пасха кӧріcнең кӧріп пастаам, материалларны хайди турғысса, чахсы кӧрінерін пілчем...
Іди хакас газета редакциязының ӧмезінзер усанабас ла кір парған кізі ағаа 28 чыл пир салды. Пу чыллар аразына редакция ӧмезі пілдірте алыс парған, че хайдағ даа туста Мария Майнагашева ынағ тоғынчатхан ӧмее чӧпсінген.
– Хада тоғынчатхан арғыс-ӧӧрелерні Печать кӱнінең алғыстабызарға сағынчам. Прайзы хазых ползын, тоғыстары чахсы парзын, – алғапча Мария Мозетовна.
Пӱӱнгі кӱнде Мария Мозетовна Майнагашева компьютер верстказының улуғ операторы полча. Аның тоғызы редакцияда даа, республика синінде дее пӧзік паалалча. Анзын аймах чылларда тоғынҷыбыстың ӱр чыллар істен париғаны, ідӧк хакас тілін хайраллирына паза тилідерiне улуғ хозымы ӱчӱн республика правительствозының алғыстас пічии, Хакасия пазының алғыстазы, «Хакас чирі» газета редакциязының Аарластығ пічии паза Хакас Республиканың Аарластығ пічии читірілгені киречілепче. Піс улуғ стажтығ паза опыттығ арғызыбысха ідӧк тӱзімніг тоғынарға паза наа чидіглер алғапчабыс.
ӦӦНІ – АЛҶААСТАР ИРТІРБЕСКЕ
Верстка соонаң газета страницалары сыныхтағ пӧлиине читірілче, анда хабарҷылар тоғыстарының алҷаастары тӱзедiлче. Ол кирекнең тӧрт кізі айғасча, оларның санында Алёна Артемьевна Тодозакова. 2014 чылда редакциязар киліп, ол позын пілістіг, кӱстенҷік паза ӧткін специалист чіли кӧзітче.
Алёна Артемьевна Сагалаковтарның ӱгретчілер сӧбірезінде тӧреен. Іҷезі Надежда Захаровна орыс тілі паза литература предметтерін апарған, пабазы Артём Григорьевич – химия паза биология предметтерін. Хызыҷах тӧреенде, ирепчі Апчанай аалда чуртаан, соонаң Пыдырахсар кӧскен. Анда олар аалдағы школада тынаға сыхханҷа істен салғаннар. Алёна андох школаны тоосхан.
Алёна ТОДОЗАКОВА
– Мин, іҷе-пабам чіли, ӱгретчі поларға чаратхам. Пістің ӱгретчі полары тӧлдең тӧлге салылған тиирге чарир. Ағам ідӧк ӱгретчі полтыр, минің хызым ӱгретчi специальнозынох алған. Школада хакас тілі паза хакас литература хынған предметтерім полғаннар. Тілге хынысты иң пастағызын іҷе-пабам тӧстеен. Олар хакас кинделер, газета ал турҷаңнар, пісті хығырарға кӧӧктір турғаннар. Анаң ол хынысты школада ӱгретчім Елизавета Николаевна Кулумаева тыытхан. Ол кӱстіг ӱгретчі полған, чахсы пілістер пирген, уроктарны хынығ апарҷаң, – чоохтапча Алёна Артемьевна.
Іди чиит хыс Сойан-Алтай тюркология институдынзар «Хакас тілі паза литература ӱгретчізі» специальность аларға кірібісче. Аның кӱстіг ӱгретчілері Венедикт Григорьевич Карпов, Лариса Ильинична Чебодаева, Ольга Гавриловна Ултургашева хакас тілінҷе уламох тирең пілістер пиргеннер, улуғ курстарда оларға ідӧк Инга Людовиковна Кызласова, ол туста чиит ӱгретчі, хозылған. Оларның полызиинаң студенттер пілістерін алғытханнар паза тыытханнар.
Институтты тоозып, Алёна хакас тілі кафедразында тоғынарға халча. Тіл істезігҷілеріне полыс турча. Сойан-Алтай тюркология паза гуманитарнай істезіглер институды тӧстелгенде, Алёна Артемьевна аның устағ-пастаанда тоғынча. Че позы алынҷа тоғыс орнын алыстырардаңар сағын чӧрген. 2014 чылда аның андағ оңдай пол килче. Ол «Хабар» газета редакциязының сыныхтағ пӧлиинзер чайғы тынағ тузына тоғынарға килче. Ӱр нимеске килген кізее талаан полған. Кӱскӱзін корректорларның пірсі тынаға сығарға чаратча. Іди Алёна Артемьевна пӱӱнгі кӱнге теере редакцияда істенче.
– Тоғысха наа ла килгенде, чочыныстығ даа полған: сыныхтағ пӧлиинің уғаа нандырығлығ тоғыс нооза. Ӧӧн пӧгін – газетаны алҷаастар чох сығарары. Аннаңар тимнелген хабарларны, чайаачы тоғыстарны уғаа ситкіп хығырарға киректелче. Пір ле хати нимес... Че олар чох киліcпинче, кізее ӧческен чіли, пірее алҷаас ідӧк ле сых парча. Пос пырозын пілінчезің, посты «істінең чіп пастапчазың», – тіпче Алёна Артемьевна.
Алёна Артемьевнаның улуғ «ӱгретчізі» – Розалия Ильинична Алагашева. Ол пӱӱнгі кӱнде хакас газетазында иң ӱр iстен париған корректор. Пу тоғысха 20 чыл пир салған. Елена Алексеевна Пастаеванаң Виктория Петровна Арчимаева ідӧк наа кізее полысханнар.
Алёна Тодозакова «Тӧреен тілім – хакас тілім» республика диктантының 2019 паза 2022 чылларның чиңісчізі полчатханы хакас тілін чахсы пілчеткенін киречілепче. Аның пӧзік пілізі, кӱстенҷігі турыстыра паалалча. Ол «Хакас чирі» газета редакциязының Аарластығ пічиине, Хакас чонның Улуғлар чӧбінің алғыстас пічиине турысхан. Аннаң пасха «Алнынзар, Хакасия- 2021» республиканың хабарҷылар паза СМИ марииның «Профи года» номинациязының чиңісчізі полған.
– Мин пӱӱнгі тоғызыма хынчам, истiг тоғыс. Пілдістіг, газета номері сығарысха тимнелчетсе, анда чапчаң пирҷең «ізіг» материаллар полза, тоғысты айныдарға килісче, олох туста сизiктiг поларға. Редакцияның ынағ ӧмезі минің кӧңніме кірче. Хада тоғынчатхан арғыстарны Печать кӱнінең алғыстапчам. Прайзы хазых ползын, сӧбірелерде – часка, ырыс, хыныс, сағынған сағыстар толзын, – таныхтаан Алёна Артемьевна.
Алёна Артемьевна ідӧк редакциядағы істеніс ӧмезі чӧбінің ӧткін араласчызы полча. Пу чӧптің араласчылары ӧмебiстi уламох ынағлатча тиирге чарир. Оларның устаанынаң редакция ӧмезі республикадағы культура, спорт, экология чӧрімнерінде ӧткін араласча. Ӧме пілізіп, чӧптіг, ынағ полза, хайдағ даа кізі тоғысха чахсы кӧңніліг чӧредір.
Хайди кӧрчезер, газета сығарызы – ол хабарҷыларның на тоғызы нимес. Пiс аны улуғ паза ынағ ӧменең кӧстеп тимнепчебiс. Хабарҷыларның чайаачы тоғыстарын сомҷылар суурған сомнар чазапча. Водительлер оларны республиканың чағынғы-ыраххы аал-городтарынзар тарт чӧрчелер. Хачылар пӧлиинде, тоғыстарны иптеп, макеттер тимнелчелер. Ағаа тӧстеніп, верстка операторлары дизайн программазында газета страницаларынзар материалларны паза сомнарны турғысчалар, килістіре шрифттерні тілепчелер, буквалар кізі хараана истіг кӧрінер ӱчӱн, оларның араларын пір син турғысчалар. Сыныхтағ пӧлии, тізең, материаллардағы алҷаастарны тӱзетчелер. Прай сыныхталған, ипти турғызылған на страницалар ӧӧн редакторға читче. Ол хығырған соонаң страницада «Тимде» танығ турғызылча. Cығарыс кӱнінде, тізең, газетабыс хығырығҷыларға читірілче...
Автор :
Наталья СЮПТЕРЕКОВА
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 |
| 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
| 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
| 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 |
| 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
| 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
