ЫНАҒ ЧОН ЫЫРҶАА ПАСТЫРБАС
11.01.2023
Хабарлар

Чыылығ. Ирткен чылның халғанҷы кӱннерiнде Ағбандағы С.П.Кадышевтiң адынаң чон чайаачызы кiнiнде Улуғлар чӧбiнiң теестегi чыылии ирткен
Сан пирiстiг чыылыға республиканың Улуғлар чӧбi кiзiлерi прай даа аймахтардаң паза аал-городтардаң килгеннер. Анда iдӧк араласханнар Хакас Республиканың пазы Валентин Коновалов, аның орынҷызы Михаил Побызаков, республиканың национальнай паза территориальнай политика министрi Лев Сафьянов, социальнай арачыланыс министрi Татьяна Раменская паза даа пасха устағҷылар.
Чыылығны асхан Хакасиядағы Улуғлар чӧбiнiң кнезi, Хакас Республика Ӧӧркi Чӧбiнiң аграрнай комитедiнiң кнезi Пётр Воронин. Ол пастап Хакас телевидениезiнiң хабарҷызы Алексей Боргояковха Улуғлар чӧбiнiң «Род поғдархазы» орденiн кӧксiне хазап пирген. Пётр Иванович Алексей Боргояковтың, телевидениеде ӱр чыллар тоғынып, тӱзiмнiг программаларын таныхтаан.
Анаң Пётр Воронин хайдағ сурығлар ӱзӱрiлерiн чарлаан. Ӧӧнiнде мобилизация хоостыра чоох парған.
Чаа операциязы пастал сыхханда, НАТО пiрiгiзiне кiрчеткен хазналар паза США Украинаа ахчанаң, чаа тирiглерiнең паза наемниктернең полыс сыххан. Россиядаң тоғыр санкциялар киргеннер. Аннаңар пылтыр сентябрь айда чардыхти мобилизация чарлааннар. Хакасиядаң аның алнындох пос кӧңнiнең паза контракт хоостыра Донбассар чаалазарға парғаннар. Улуғ хомзынысха, оларның аразында 50 азыра чааҷы чуртазын пир салған.
Сағам Хакасиядаң хабылған чааҷылар Крымда орныхчалар. Оларның сӧбiрелерiне полызарға Хакасияның Ӧӧркi Чӧбiнде паза правительствозында ӧнетiн комиссия тӧстелген. Андағ комиссиялар республикадағы аймахтарда паза городтарда пар.
Анаң сӧc алған Хакас Республиканың пазы Валентин Коновалов. Ол правительство пылтыр хайди тоғыныбысханнаңар искiрген. Iди хакас чонның ирткен cъездiнде алылған чарадығларны правительство, санға алып, позының пӧгiннерiне кир салған. Андар хакас чонның тархын паза культура ис-пайын, тiлiн паза кибiрлерiн тилiдерi кiрчелер. Кiчiг паза ыраххы аалларда ФАП-тар пӱдiрiлчелер, аннаңар андар имҷiлер киректелчелер. Анзы правительствоны сағыссыратча. Чииттер аалларзар тоғынарға парбинчалар. Оларға чал ахчазының синiн кӧдiрерге паза чуртаҷаң орыннар пирерге килiсче.
2022 чылда аалдағы имҷiлерге чурт аларына бюджеттең 100 миллион салковай позыдылған. 2023 чылда, тiзең, ол пӧгiнге 100 миллион салковай хорадары кӧрiлче. Iдӧк ирткен чылда пiстiң республикада 123 наа имҷi тоғын сыххан, 2023 чылда, тiзең, 150 имҷi iстенic чолын пастир.
2023 чылда Кiчiг Арбытта наа ФАП пӱдiрерлер, фельдшерлерге ағырығ кiзiлернi Абазазар алай Таштыпсар тартарға автомобиль ал пиргеннер. Асхыста олғаннарға поликлиника пӱдiрiп пастирлар.
Ӱгредiг киреенде ӧӧн кӧстег хакас тiлiн, хайраллап, тилiдерi полча. Хакас тiлiнең нымахтар книгазы сығар. 2022 чылда декабрь айда хакас энциклопедиязының 5-ҷi томы сых парған. Ағбандағы 22-ҷi школада хакас тiлiн тирең ӱгренерге ӧнетiн лингафоннай кабинет азылған. 2023 чылда андағ 5 кабинет аймахтарда паза 1 кабинет Ағбан городта азылар.
Хакас тiлiн пiлчеткеннерiнҷе республикада 1-ғы паза 5-ҷi класстардағы ӱгренҷiлер аразында теестегi марығлар иртiрiлгеннер. Iдӧк хакас нимес нациялығ кiзiлер аразында андағох марығ пастағызын полған. 2023 чылда ол марығлар узарадылар.
Н.Ф.Катановтың адынаң Хакас национальнай гимназия-интернаттың спорт залына 4 миллион салковайға тирiглер алылғаннар. Гимназияда хакас спорт кӧрiмнерiн тилiдер спорт базазын тӧстирге пӧгiн пар, iдӧк хоза ӱгредiг туразын пӱдiр салары.
Паза Улуғлар чӧбi республиканың РТС телевидениезінде хакас редакциязын азарға сурынған.
Асхыста 1,5 миллиард салковайға наа школа паза олған сады пӱдiрiлчелер. 2023 чылда андағох пӱдiрiглер Таштып аалда пасталар. Пыдырах аалдағы Культура туразын пӱкӱлее тыхтирлар.
Мобилизацияа тартылған чааҷыларның сӧбiрелерiне полызығ пирiлче. Хакасия правительствозы Ӧӧркi Чӧпнең хада полған на сӧбiрее 100 муң салковай полызығ ахчазын пирген. Сӧбiрелер налогтардаң паза коммунальнай тӧлеглердең позыдылғаннар. Палаларына школаларда тикке азыранар оңдай пирiлген. Олған садтары ӱчӱн тӧлирге кирек чох полған.
Пiстiң республика, прай Россиядағы чон чiли, Донбасста чааласчатханнарға гуманитарнай полызығлар ысча. Студенттер тимiр пестер итчелер, улуғлар чулухтар палғапчалар, идiнҷектер консервалар ысчалар.
Пiстiң чон андағ пiр чӧптiг полза, пiр дее ыырҷы пiстi чиң полбас.
Анаң Асхыс аймаандағы улуғлар чӧбiнiң кнезi Леонид Горбатов Асхыс чирiнде чааға парыбысхан кiзiлернiң сӧбiрелерiне хайди полысчатханнарынаңар искiрген. «Ноға Украинада мындағ чаа пар сыххан? Сынап СССР изелбеен полза, пiр дее андағ ыырластар полбасчых. Че полған на республиканың ӱлгӱлерi пос алынҷа чуртирға сағыныбысханнар. Украина чарыл парғанда, ол иң пай республикаларның пiрсi полған. Че ӱлгӱдегiлерi саба хылынған сылтаанда Украина саңай изел парған. Пу киректе олар Россияны пыролап сыхханнар. Бандеровецтер, фашисттер аннаң-мыннаң cыххлап турғаннар. Чаа ветераннарын хыйыхтааннар, орыс тiлiнең чоохтанарға чаратпааннар.
Пiстiң республикадаң мобилизацияа 146 хакас хабылған. Кӧбiзi аалда тоғынчатхан чииттер. Пiске ӧкiс ӧскен чалғыс оолны чааға апарбасха кирек. Ол чат халза, аның тӧлi ӱзiл парар. Ада чаа тузында пiстiң хакастарның илееде фамилиялары чох пол парған. Кiчiг ааллардаң иреннернi чааға апарбасха кирек. Олар, чирде тоғынып, городтағы чонны азырапчалар.
Асхыс аймаанда мобилизацияа хабылған полған на сӧбiренi хайығда тутчалар. Кирек полза, полыс пирчелер. Чаадаң айланғаннарға iдӧк полыс турарға кирек полча», – теен ол.
Iдӧк чоох тутханнар Хакасияның ӱгредiг паза наука министерствозындағы национальнай ӱгредіг паза наука пӧлиинiң устағҷызы Ольга Доможакова, ХГУ-ның доцентi, педагогика наукаларының кандидады Андрей Карамчаков.
2020 чылда Улуғлар чӧбiнде чииттернi хакас тiлiне ӱгредер ӧме тӧстелген. Ол ӧменiң кнезi Андрей Карамчаков полча.
Сағам Хакас правительствозы полызиинаң хакас тiлiне ӱгренер прай оңдайлар пирiлче. Школаларға учебниктер читкiҷе. Хакас тiлiн палалар олған садынаң cығара школа тоосханҷа ӱгренчелер. Хакас тiлiн ӱгренчеткеннернiң саны чыл сай хозылча. Че, хомзынысха пiрее ааллардағы школаларға хакас тiлi ӱгретчiлерi чидiспинче. Ол сурығны пӧгерге кирек. Олғаннар тiл пiлбинчеткенiнде паба-iҷелер пыролығлар. Оларнаң тоғынарға кирек. Паба-iҷе алай аға-ууҷа пала пос тiлiн пiлерiнде пастағы ӱгретчiлер полчалар. Оларға методика чӧптерi киректелче, cоонаң электроннай ресурстарнаң алғым тузаланарға.
Iди пiс, школа паза паба-iҷелер, пiр ӧменең тоғынзабыс, палаларыбыс тӧреен тiлiн чахсы пiлерлер.
Анаң Хакас Республика пазы Валентин Коновалов залдағы кiзiлернiң сурығларына нандырған. Иң пурун сурығ пирген Улуғлар чӧбi президиумының араласчызы Анатолий Сунчугашев. Ол Асхыс аймаандағы Асхыс чоғархы аалда школа уғаа иргi, аннаңар наа школа пӱдiрер сурығ хаҷанох турча, че кирек орнынаң тибiребинче теен. Олғаннарға чылығ туалет, хайди полза, пӱдiр салғаннар, анзы чахсы. Иргi школаның потологы хатап тӱс парарын сахтирға ба?
Хакасия пазы Валентин Коновалов ол сурыға пiди нандырған: «Ааллардағы пӱдiрiглердеңер иң пастап орындағы муниципалитеттер сағынарға киректер. Пiчiктер тимнеп, килiстiре программаларға кiрiп аларға кӱстенерге. Республика ӱлгӱлерi постарының саринаң полыс пирерге, ахча позыдарға, хаҷан даа тимделер».
Анаң сурығ полған Орджоникидзе аймаандағы Монастырлар аалдағы школаа хакас тiлi ӱгретчiзi киректелчеткенi хоостыра. Республика пазы ол сурығны пӧгерге Хакасиядағы ӱгредiг паза наука министерствозына чахаан.
Хакас ӱлӱкӱннерiн иртiрерге тӧремiл орын кирек полчатхан сурыға андағ орын Л.Р.Кызласовтың адынаң национальнай музей хыринда тимнелер тiп нандырығ полған.
Хакасия пазы Валентин Коновалов пасха даа сурығларға толддыра нандырығлар пирген.
Автор :
Илья ТОПОЕВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 |
17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 |
24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде