Чардыхти мобилизация. Хакасияның кізі праволарынҷа уполномоченнайы Андрей Шулбаев чардыхти мобилизация пасталғаннаң пу сурығны алынҷа хайығда тутча, пу наада, тізең, ол ідӧк тоғыс чорығынаң Омск городта пол килді 

– Андрей Олегович, чоохтап пиріңер, хайдағ пӧгіннең Сірер Омск городсар пістің республикадаң чардыхти мобилизацияҷа хығыртылған чуртағҷыларнаң тоғазарға чӧрдiңер? Орында ниме кӧрдiңер?

– Піс чардыхти мобилизация пасталыбысханнаң сығара аннаң палғалыстығ сурығларҷа айланыстарны ал сыххабыс. Ағаа хоза нинҷе-де айланыс пленге кіргеннерҷе пар. «ізіг линия» тоғызын азыбысхабыс, андар мобилизацияа тартылғаннар пастағы кӱннерде постары айлан турғаннар, соонаң – чағын туғаннары, іҷе-пабалары, аҷа-пиҷелері паза хада хонғаннары. Кӧп палалығ пабалар чардыхти мобилизацияа тартылғанынҷа илееде айланыс кірче, кӧбізі ӱс палалығ пабаларға теелче. Кирек ікінҷілестіг. Законда оларның служба иртерi кӧріл парған, че хазна органнарының пу чуртағҷыларға службаны соона салдырарға чаратчатхан істіндегі пічіктері пар, ол санда ӧӧн штабтың. Че полған на регионда паза военкоматта сурығ пос алынҷа пӧгілче, пірдең, оларның орнына пасха кізілерні хығыртарға кирек нооза. Хазна синін алза, пілдістіг, кӧп палалығ пабаларны ибзер ызарға кирек.

Кӧп сурығ арачыланыс промышленнозы предприятиелерінің бронь пирілген тоғынҷыларынҷа сығысча. Хакасияда ол РУСАЛ піріктірілген компанияның предприятие тоғынҷылары. Кирек, тізең, піди полған. Пастап тоғынҷыларны хығыртыбысханнар, анаң істіндегі чахығлар алылған, ол санда Россияның промышленность паза садығ министерствозының. іди таластар сығысхан. Тиксі хығыртылғаннарны алза, республикадаң чардыхти мобилизацияа тартылғаннарның аразында пу категорияларға кірчеткен 150-ҷе чуртағҷы саналча. Ол уғаа кӧп паза наа хығыртығ иртірерін киректир.

Тӧлеглерҷе сурығлар парох. Мобилизацияа тартылғаннар паза оларның сӧбірелері республика ӱлгӱлері чарадыбысхан 10-ар муң салковайнаң кӧрілген тӧлеглерні алып алғаннар, амды халған чардығын сағыпчалар (Хакасияда оларға тиксі тӧлеглерні 100 муң салковайға читірердеңер закон алыл парған, че ол кічіг хырлас айының 6-ҷы кӱнінең не кӱзіне кірер. – Ред.). Иреннернің сағыссырастары пілдістіг, чардыхти мобилизацияа тартылғаннаң пір ай ирт парған. Пу тусха олар республика хабазииның пастағы чардығын на алып алғаннар, федеральнай тӧлеглер, ай ирт парза ла, тӧлелче. іди чарыс айы ӱчӱн федеральнай тӧлег (чааҷының чал ахчазы) кічіг хырлас айының 10 – 20-ҷі кӱннерінде ле тӧлелер. Чурт-коммунальнай полызығлар ӱчӱн, кредиттер ӱчӱн ай сай тӧлирге кирек.

– Кредит каникуллары пирiлерге кирек полған нимес пе?

– Пу сурығҷа айланыстар кірбеен, че мин пілчем, аннаң палғалыстығ сурығлар парох. ідӧк пала пасха городта чуртапчатса, кӧзідімге, Новосибирскте алай Орёлда, ағаа, тӧлегні алар ӱчӱн, сурыныс пічиин пазарға Хакасиязар кил парарға кирек. Кӱстенербіс сурығны пӧгерге.

– Пу сурығлар Сірерге Омскта даа, андар парар алнында даа пирілген полар?

– Я, олар чардыхти мобилизация пасталғаннаң ала пирілгеннер. Омскта ідӧк имнег полызиинҷа сурығ турғызылған. Анда кізі кӧп, кӧрілген имнег чаcтьы маңнанминча, аннаңар кӧбізі позы имненче.

– Сірерзер кірген айланыстарҷа чарадығлар пар ба?

– Пір кізіні ибзер айландырып алғабыс, аның харахтарына операция кӧрілген. Ол чардыхти мобилизацияның пастағы кӱннерінде полған, айланыстар пазыбысхабыс, аны ибзер ызыбысханнар.

Чоохтирға кирек, чуртағҷылар пір саңай аймах ӱлгӱ органнарынзар айланчалар. Піc ле пӧгерге полыс пиргебіс тиирге чарабас, ол тоғыс тиң апарылча.

Пленге кіргеннерні ибзер айландырарынҷа тоғынчабыс. іди Харатастың паза Алтай аймааның iкi чуртағҷызын, федеральнай омбудсменнең, Россияның арачыланыс министерствозынаң палғалызып, айландырғабыс.

– Сӧбірезі туған кiзi пленге кір парғанын хайдаң піліп алча?

– Аймах-пасха оңдайнаң. «Хызыл кірӧс» тоғыныбысча, пленге кіргеннернең орнасса, ілезіне сығысча. Арачыланыс министерствозы ідӧк тоғыс апарча. Кізі айландырылғаннаңар искіріг кірзӧк, іҷе-пабазына, туған-чағыннарына искірчебіс. Андағ онҷа кирек саналча.

– Андрей Олегович, кӧп палалығ пабаларны айландырҷаң оңдай пар ба?

– Минің кӧрізімнең, тӧрт палалығ пабалар иң пурун айланарға киректер. Хакасиядаң мобилизацияа тартылғаннарның аразында андағ алты-читі кізі осхас. Ноға олар мобилизацияа тартыл парғаннар? Сылтағлар аймах-пасха. Иң пастағызын, кізіні хығыртардаңар чарадығны город-аймахтардағы чааҷы комиссариаттары алчалар. Оларға чааҷы учедында турчатхан кізінің палаларынаңар искіріг тузында ызылбааннаңар, кӧп палалығ пабалар хығыртыл парғаннар. Орындағы военкомат алған чарадығны республиканың чааҷы комиссариады ла хыйа итче. Андағ чарадығ алыл парған паза Омсксар, хайда олар ӱгредіг иртчелер, ызыл парған. Амды аның чарадиин сағыпчабыс. Ол чарадығ чох оларны позытпинчалар. Пабалар минзер ідӧк пастырғаннар, сурығларын чарытханнар.

– Оларны фронтсар ызыбызарларына хорғыс чоғыл ба?

– Чоохтирға сидік. Чааҷыларны Омсктаң аймах-пасха частьтарзар ызып пастабысханнар, ол санда ӧнетін чаа операциязы иртчеткен орынзар.

– Андрей Олегович, паза пір сурығ. Ас саннығ чоннар чардыхти мобилизацияа тартылбастаңар хайдағ-да чарадығлар пар ба?

– Армия службазына хығыртылчатханнарға аны альтернативнай оңдайнаң иртерге чарир, чардыхти мобилизацияа оларны тартпастаңар чарадығ чоғыл. Итсе, сурығны Сибирьдегі федеральнай округтағы регионнарның кізі праволарынҷа уполномоченнайлары ідӧк турғысчалар. Че прайзы ла пу сурыға тӧӧй кӧрбинче.

– Пілдіcтіг. Андрей Олегович, «ізіг линия» тоғызы узарадылар ба?

– Я, андар 8-902-010-70-07 телефонҷа сығдырадарға чарир.

– Алғыс ползын чоохтазығ ӱчӱн.