Спорт. Тынағ кӱннерiнде Ағбанда саблығ кӱресчі С.З.Карамчаковтың хумартхызына чарыдылған тиксі Россия марии иртті 

Танығлығ марығ

Хакасияда пу турнир ӧӧн марығларның санына кірче. Ол Олимп ойыннарының хола призеры Сергей Карамчаковтың хумартхызына чарыдылған нооза. Чоныбыстың саблығ оолғы олаңай кӱресте улуғ іс артысхан. Сергей Захарович, хазых полған полза, пӱӱл 60 чазын таныхтирҷых.

Турнирде чыл сай чиит спортсменнер устарын кӧзітчелер. 2022 чылда марығда 7 регионның кӱресчілері араластылар. Оол-хыстар  Хызылчар крайынаң, Якутиядаң, Тувадаң, Хакасиядаң, Кемеров, Новосибирск паза Иркутск областьтарынаң полғаннар. Тиксі алза, 198 кізі: 148 оол паза 50 хыс. Пістің республика ӱчӱн 26 спортсмен турысхан.

Марығны 15 октябрьда пайрамни асханнар. Мероприятие хакас паза орыс тіллерінең апарылған. Пастап чыылған чонны Сергей Захаровичтің чидіглерінең таныстырғаннар. Саблығ спортсменге чарыдылған видеоны кӧрерге чӱрексіністіг полған. Чир-суғҷыбыс, 31 чазын апарчадып, ах чарыхтаң парыбысхан. Пленкада ол иптіг омалығ чиит кізі чіли халтыр. Сергей Карамчаковтың харбасчатханын кӧзіткеннерӧк. Кибісте спортсмен, пір орында турбин, чапчаң хайынҷаң полтыр. Андағ кӱресчіні сӱмее киріп аларға уғаа сидік. Тиктең нимес хабарҷылар аны метеор тіп адаҷаңнар.    

Пайрам улуғ нимес концертнең узарадылған. «Шейк» ансамбльның артисттері, «Чааҷылар теелбегін» толдырып, кӧрігҷілернің чӱреен кӧӧреткеннер. «Алтыр» мода театрының абахайлары ойын тимнеп салтырлар. ідӧк ырҷы Айат Канысов кӧп ӧрініс сыйлаан. Че сынап Хакасияның чон артизі Герман Танбаев паза «Каданс» хор хайхатханнар. Олар республика гимнін толдырғаннар. Алында хызыҷахтар ӧмезі, хазнабыстың гимнін сарнап, кізілернің кӧңнін кӧдірген. «Тіріге» саңай пасха истілчеттір.

Турнирні пайрамни азарында Хакасия пазы Валентин Коновалов, аның орынҷызы Михаил Побызаков, спорт министрі Сергей Кочан, ӧӧркі Чӧп депутаттары араласханнар. Аарлығ аалҷылар санында олаңай кӱресче тилекей паза Европа чемпионаттарының чиңіcчізі Магомед Курбаналиев полған. Валентин Коновалов, чыылған чоннаң хакас тілінең изеннезіп, теен:

– Кӱрес республикада иң хынчатхан спорт кӧрімі полча. Амғы турнир илбек кӱресчі Сергей Карамчаковтың хумартхызына чарыдылған. Спортсменнер, кибіске сығып, кӱстерін не нимес, хыйғаларын, пик хылыхтарын кӧзітчелер. Артыхтарының артығы чиңіc тутсын.

ідӧк спортсменнерге чылығ cӧстер читіргеннер ӧӧркі Чӧптің бюджетче паза налог политиказынҷа комитедінің кнезі Олег Иванов паза Россияның саблығ спорт узы Магомед Курбаналиев.

Хыстарның чидии

Марығның таллағ чардығы 15 октябрьда ирткен. Андадох ілезіне сығысхан, Хакасияа медальларны ӧӧнінде абахай спортсменнер ағыларлар. Кӱресчі хыстарның cаны кӧп полбаза даа, харбазығ хазыр парған. Чир-суғҷыларыбыстаң азах меетке Алёна Сагалакова, Наталья Пудова паза Ольга Абрамова сыхханнар. Алёна 50 кг кӧдірімде харбасча. Ол Пии аймаандағы Киндірліг пилтірі аалдаң.

Пастағы тренері – Николай Иванович Шулбаев, амды 20 частығ хыс Лилия Владимировна Каскаракованың холында узын таптапча. Пӱӱл октябрьда Санкт-Петербургта ирткен тиксі Россия мариинда ол кӱмӱc медаль холға кирген. Финалда чир-суғҷыбысха Галина Бектинанаң (Иркутск облазы) тоғазарға ӱлӱc тӱcкен. Спортсменнер тиңнең тиңе харбасчатсалар, марығны кӧрерге хынығ. Тоғазығның пастағы чардығы 0:1 саннаң тоозылды, Алёна утырча. Хакас хыстың хуйағы пик полтыр. Тӱрчедең сан 1:1 пол парды. Че анзы читкiҷе нимес. Халғанҷы  секундаларда Алёна, «ыырҷызын» сӱмее киріп, чиңіс тутхан. Алтын медаль пісти.

Чоохтирға кирек, Алёна Сагалакова пьедесталға туңмазы Алинанаң хада сыххан. Анзы пуох кӧдірімде ӱзінҷізі полыбысхан. Пиҷелернің улии Хакас хазна университедінде ӱгренчеттiр, очызы – Ағбандағы олимп резерві училищезінде (техникумда).

55 кг кӧдірімде азах меетте ӧӧрелер Наталья Пудованаң Ольга Абрамова тоғасханнар. ікізі Хакасия ӱчӱн турысча. Наташа чиңіс тудар тіп пірдеезі ікінҷілебеен. Тӧӧ чирінең сыххан кӱресчі хыс пӧзік устығ cпортсменнернің санына кірче. Хайди таныхтаан Наталья, пӱӱл ол улуғларның аразында харбазып пастады. Чоннар аразындағы турнирлерде позын турыстыра кӧзідерге кӱзі читче, че ағаа cағыс-кӧрізін алыстырарға кирек.

Призерлардаң Дарья Токоякованы таныхтирҷыхпын. Иптіг тудыныстығ, хакас тілін ӧтіре пілчеткен хыс пу марығда ікінҷізін араласты. Пылтыр Татьяна Карамчакованың ӱгренҷізі сыйыхтығ орынға сых полбаан. Амды хола медаль холға кирді. Ол чоохтапча:

– ӧӧн «ыырҷым» Зельфира Садраддинова полча. Ол Кемеров облазынаң. Тӧртінҷі хати тоғастыбыс. Пылтыр ағаа 8:6 саннаң утыр салғам, пӱӱл – 4:2 саннаң. ізенчем, хаҷан полза, Карамчаковтың турнирінде чиңіс мини полар.

ӱр ниместе Даша Россияның саблығ спорт узы Анна Шамованың сыйыхтарына улуғ турнирде кӱзін сынаан. Марығда 23 регионның спортсменнері араласханнар. Дарья Токоякова, 59 кг кӧдірімде алтын медальны холға киріп, Россияның спорт узы нормативін толдырыбысхан.

Хакасияның абахай кӱресчілері 8 медаль утып алғаннар: 2 алтын, 2 кӱмӱс паза 4 хола. Наталья Пудованаң Алёна Сагалакова чиңіс тутханнар, Ольга Абрамованаң Алина Дударева – кӱмӱс призерлар. Алина Сагалакованың, Тарина Бытотованың, Дарья Токоякованың паза Казылган Монгуштың хола медальлар. Пылтырғызынаң тиңнестірзе, салтарлар ӧріндірче. 2021 чылда кӱресчі хыстарның  пірер алтын паза кӱмӱс медальлар полған.

Тимур Чепчигашев

Карамчаковтың турнирінде ӧӧнінде ооллар араласчалар. Хыстар пу марыға пылтыр ла хозылғаннар нооза. Хызылчар крайының ӧмезінде 25 оол полған, якуттар 9 кізіні ағылғаннар. Піс  ідӧк 9 кӱресчіні марыға сығарғабыс. Онынҷы араласчы – грек-рим кӱрезінҷе Россияның спорт узы Тимур Чепчигашев. Ол Хызылчар крайы паза Хакасия ӱчӱн турысча. Тимур, ооллардаң чалғызан азах меетке сығып, прай команда ӱчӱн харбасхан тиирге чарир.

«Ағырчатхан» улус аның харбазарын матап сағаан. 25 частығ спортсменнің опыды улуғ полза даа, олаңай кӱресте чиңіс тударға пілізі чидер ни? Финалда чир-суғҷыбыс Сорукту Калин-оолнаң (Тува) тоғасхан. Кибіске сыххандох, Тимур чапчаң хайынған. Ол, «ыырҷызына» сағынарға пирбин, аны пӱкти пазыбысчаң. 

Сорукту Калин-оол удурланарға кӱстенген, че хабыс тоозылғанҷа 2:12 саннаң утыр салған. Харбазығ тузында кӧрігҷілер хайди хысхырдылар.

Тимур Чепчигашев Асхыс аймаандағы Абрамнар аалынаң. Аның паcтағы тренері – Аркадий Борисович Мамышев. Пӧзік чидіглерге Александр Михайлович Худяковтың устаанынаң читкен. 2017 чылдаң Хызылчарда чуртапча, Владимир Петрович Покояковтың холында узын таптапча. Ағбанзар киректернең киліп, Карамчаковтың турнирінде аралазарға чаратхан. Хайди таныхтаан спортсмен, грек-рим паза олаңай кӱрестер пасхалалчатсалар даа, ӧӧні харбазары полча. Ағаа хоза саарбах тузында ол ікіҷе чыл олаңай кӱрес секциязына чӧртiр, анзы ідӧк чиңіс тударға полыстыр.

Алызығлар кирек

Сынны чоохтаза, хакас ооллар уйан харбазыбысханнар. Тимур Чепчигашев полбаан полза, олаңай кӱресте Хакасия медаль чох халарҷых. Пасхазы 11 орыннаң пӧзік кӧдіріл полбаан. Нименең анзы палғалыстығ? Кем-де службаа хабылтыр, пӧзік устығ спортсменнер олох туста ирткен «Поддубный лигазы» чоннар аразындағы турнирде араласханнар, таң. Че ӧӧні Хакасияның олаңай кӱрезінде киректер уйан парчаттыр.Тоғыс оңдайларын алыстырбаза, наа чемпионнар полбас. Пӱӱл Хакасияның физическай культура паза спорт министерствозы кӱстенізінең Карамчаковтың мариинда cыйыхтығ орынға сыххан улусха ахчалығ cыйыхтар читіргеннер. Пӧгіннерінің пірcі – пос кӱресчілеріне хабазары. Салтарында пасха регионнардаң килген спортсменнерге илееде ахча сыйлап пирдiбіс. С.З.Карамчаковтың хумартхызына чарыдылған тиксі Россия марии кӱстіг турнирге саналча. Тиктең нимес якуттар чыл сай анда чииттерін араластырарға кӱстенчелер. Аннаңар уламох ачырғастығ.

Наа спорт тирии

Амғы турнирнің тании помост полған тізе, саба полбас, неке. Наа спорт тирии марыға удур ӧнетін алылтыр. Андағ оңдайны «Демография» нацпроекттің «Спорт – чуртас сині» федеральнай программазы пирген. Ол 3,6 миллион салковайға турча. Помост улуғ, анда ӱс кӱрес кибізін тӧзебізерге чарир. Аны чыырына 10 час парыбысчаттыр. Спортсменнернің чооғынаң, пастап харбазарға пасхаҷыл пілдірген, анаң кӧнік парыбысханнар. Помостты турғызыбысханда, табло чахсы кӧрін сыххан.

Сыйыхтас тузында чиңісчілерге чемпион хурларын кизірткеннер. Анзы спортсменнернің кӧңнін  кӧдіртір. Хакасияның кӱресче спорт федерациязы ідӧк сыйыхтар иткен. Оларға кӱресчілер Наталья Пудованаң Тимур Чепчигашев, тренер Марат Кичеев паза чарғыҷы Мурад Гусенов турысханнар.