Елена Топоева – предприятиенің пельмен итчең иң опыттығ узы

Ас-тамах промышленнозы тоғынҷылары кӱні. Пӱӱл пу профессия ӱлӱкӱні чарыс айының 16-ҷы кӱніне тӱс парған, Совет Союзы тузындағы чіли, пу айның ӱзінҷі позырағына

Пір улуғ стол кистінде ӱс ипчі одырча. Пастарын даа кӧдірбин, тимде тестоны алнында салып, хости турчатхан айахтаң кічіг самнағасха тартхан итті алып, пельменнерні чапчаң ораапчалар. Оларның пірсі – Елена Топоева, сизінгенде, сала чапчаң холлығ.

– Хайди чапчаң тоғынчазар? – ӱлесчем мин ус холлығларнаң. – Пельменнерні санирға маңнанчазар ба?

Елена, минзер «кӱлінчеткен» харахтарынаң кӧріп, нандырған:

– Піс оларны килограммнарнаң санапчабыс.

– Андағда, нинҷе килограмм тимнебісчезер? – пазох сурдым мин.

– Ол кірчеткен чахығларнаң палғалыстығ. Ортымахти 30 – 45 килограмм тимнепчем, – чарыт пирген ол, тоғызын тохтатпин.

– Рекорд пар ба? – сурастырарын узаратчам мин.

– Хаҷан-да 60 килограмм иткемӧк, – сағысха кирген Елена Михайловна.

Елена Ағбан городсар 2000 чылларда кӧс килген, олох туста пір садығ туразында орныхчатхан улуғ нимес цехсар пельмен итчең усха тоғысха кірген. Ол тустаң сығара тоғызын алыстырбаан.

– Анаң тестонаң тартхан итті кӱннің сай кӧрерге харахтар ирікпинче бе? – чапсаам мин.

– Аннаңар даа сағынарға маң чоғыл, тоғыс идерге кирек, – ӧменең нандырғаннар ипчілер.

Елена Михайловнаа турызарға сидік: опыттығ ус нооза. Надежда Ильинична Кичеева пу тоғыста ікі чыл істен салған. Ирина Владимировна Апосова сала соонаң килген.

Пельмен тимнепчеткен ипчілернең устап парча Лилия Сергеевна Топоева. «Мир мяско» ООО-да пис чылҷа істен парир. Ол пельменнерге итті тимнеп пирче, позы, тізең, ниме итпин одырбинча. Цехта пасха даа полуфабрикаттар аймаа тимнелче: варениктер, котлеттер, биточектер паза пасхазы. Піс ааллап килгенде, Лилия Сергеевна ӧнетін тирігде тоғынчатхан. Ол тимде итті кӧрілген кӧрімнең сығарча. Ипчі кізее аны лотоктарзар ла саларға халча.

Пу полуфабрикаттарны тимнирінде хайдағ-да тиріг тузаланылчатса, пельменнер тиксі холнаң тимнелчелер. Прай 10 аймах пельмен сығарылча. Тимде пельменнер салылған лотоктар холодильниксер турғызылча. Тоортылған полуфабрикаттарны Валентина Анатольевна Борчикова хапчығастарға  кӧрілген синҷе ӱлестірче. Аннаң андар олар чахығ кірген орыннарзар таарлағ машиназынаң ызылчалар.

– Полған на кӱнге чахығлар кірче: Асхыс паза Шира аймахтарындағы ӱгредіг учреждениелерінең, предприятиенің паза пасха садығ тураларынаң, – чарытча Лилия Сергеевна. Пельменцеғынаң хости колбаса цеғы орныхча.

Аннаң Мария Юрьевна Захарова устап парча. Пӱӱн олар ӱзӧлең не тоғынчалар. Тоғынҷыларның чардығы тынанча.

- Тиксі сығарыста 50-че кізі істенче, -чарытча «Мир мяско» ООО устағҷызының полысчызы Мария Александровна Неволина. 

- Предприятие тынағ чох тоғынчатханнаңар, тоғынчыларның тынағ кӱні чыл чӧрче...

- Піс колбасалар аймаан тимнепчебіс, пызырған, ыстаан, - чоохтапча Мария Юрьевна. - Таңахты ыстапчабыс, деликатестер итчебіс. Сосханың кӧксі идін тустапчабыс. Сосискалар паза шпикачкалар ідӧк тимнелче. Чахығлар кӱнде ортымахти 100 - 300 килограммға читче. Тиксі алза, пӱӱнгі кӱнде «Мир мяско» ООО сығарыс-садығ предприятиезіне саналча. 

Анда ӱс цех тоғынча: ит, колбаса паза полуфабрикаттар. Позының садығ туралары пар, олар тиксі республикада тоғынчалар. Аннаң пасха, полуфабрикаттар республикадағы паза хонҷых регионнардағы садығ тураларынзар тарадылчалар. Итті фермерлернең чӧптезіп паза алынҷа хоныхтардаң садысчалар: неделяда 10 тонна сосха иді, 3-4 тонна мал иді, 2 тонна хой иді паза ат иді тимге сығарылча. Пӱӱн кірген итті, оохтап, цехтарға ӱлестірчелер.

- Ат идінең колбаса тимнепчебіс, хой иді ӧӧнінде садыға парча, че аннаң ідӧк манты паза кічіг колбасаҷахтар тимнелче, - таныхтапча устағҷы полысчызы. - Піс полуфабрикаттарны иттең не тимнепчебіс, аны чахсы тимнирге кӱстенчебіс.

Алты чыл мының алнында предприятие, тоғызын алғыдып, хоза цехтар асхан, амды чылдаң чылға иттең тимнепчеткен ас-тамах санын хозып одырча. Сығарыс сині дее ӧзіп одырча. Анзы тиксі республиканың ас-тамах промышленнозының тилізіне хозым полча. 2022 чыл хайдағ даа сидік полза, ас-тамах сығарызынаң айғасчатхан идінҷектер азахта тур халарға кӱстенчелер. Саннар даа пу экономика кӧстеенде киректер тӱзімніг парчатханын киречілепчелер. Іди пӱӱл сигіс ай аразына ас-тамах предприятиелері 6,2 миллиард азыра салковайға ниме-ноо сығарыбысханнар, ол, тізең, 2021 чылның пуох тузынаң 23,8 процентке кӧп. Пу саннарға ісчең суғлар сығарызы кирілбеен. Пу кӧзідіглер «Хакасияның чуртас-экономика сині» Хызылчарстаттың искіриинде пиріл парғаннар. 

- Мыннаң мындар ідӧк тіспен істенерге алғапчабыс, - чағдапчатхан профессия кӱнінең алғыстап, піс «Мир мяско» предприятие тоғынҷыларынаң анымҷохтасхабыс.