КӰСТІГ АЗЫРАНЗАҢ, АҒЫРЫҒА ПІР ДЕЕ КІЛЕБЕССІҢ
25.03.2022
Хабарлар

Имнег кирее. 24 мартта Туберкулёзтаң тоғыр кӱресчең тиксі тилекейдегі кӱн таныхталған. Хакасияда туберкулёзнаң ағырчатханнарны имнепчеткен кізілернің пірсі Юлия Побызакова полча
КІЧІГДЕГІ САҒЫЗЫ ТОЛҒАН
Юлия Геннадьевна республиканың ӧкпе ағырии диспансерінде, имӌі-фтизиатр полып, тыныс органнары туберкулёзының 1 № пӧлиинең устапча. Имнег киреенде тиксі 25 чыл істен парир. Хакасияда 2012 чылдаң тоғынча.
Юлия Геннадьевна Тувада тӧреем тіпче, ӧскен чирі Узбекистан полтыр. Пабазы Геннадий Гурьевич Побызаков Асхыс чиріндегі Оот пилтірі аалдаң сыххан кізі полған. Ӱгредии хоостыра - нефть-газ оборудованиезінӌе инженер. Іӌезі Аменина Архиповна Побызакова (Бытотова) орыс тілі паза литература ӱгретчізі полып тоғынған, амды тынағда. Паба-іӌезі чиит туста Узбекистанда чуртааннар паза істенгеннер. Андох олар ӱс хыс ӧскіргеннер. Юлия тун пала полча. Че палалар прайзы Тува чирінде тӧріптірлер. Анда оларның тай ағазы паза тай ууӌазы чуртааннар. Аменина Архиповна, айы чидібіссе, Тувазар пала табарға ӧнетін килібісчең.
Іӌезінің харындазы Анатолий Архипович Бытотов, хирург полып, Тувада паза Хакасияда істенген. Ол чееніне имнег киреенде чонға хайдағ туза итчеткеннеңер, кізілерні хайди имнепчеткеннеңер кӧп чоохтаӌаң. Юлия Побызакова, іди аның чооғын олған тузынаң истіп, имӌее ӱгренерге чаратхан. Узбекистанда школаны тоосхан соонаң, ол пастап Тувада олған поликлиниказында санитарка полып тоғынған, хазых хайраллирында істеніс стажы пар полар ӱчӱн. Рабфаксар ӱгренерге кіріп алғанда, анда лаборант полтыр. Іди школа соонаң ікі чыл істеніп, ол Хызылчардағы имнег институдынзар ӱгренерге кіріп алған, аны 2000 чылда тоосхан.
Анаң ағаа интернатураны Туваның ӧӧн городында, Кызылда, иртерге киліскен. Аны ол фтизиатрия кӧстегӌе республиканың тубдиспансерінде иртібіскен. Іди чиит имӌі «фтизиатр» специальностьтығ полыбысхан. Кызылда пір чыл тоғынған соонаң Барун-Хемчикскай аймахта істенген.
- Итсе-де, пу кӧстегӌе интернатураны Кызылда паба-іҷемнің сурынызы хоостыра ирткем. Іҷемнің ӧӧрезі Ак-Довуракта ӧкпе ағырии имнег туразының ӧӧн имҷізі полған, ол фтизиатрлар чидіспинче, хызыңарны пу кӧстеге ызыңар, анаң аны сах андох тоғысха аларбыс тіп улуғларымны чӧптеен. Мин, тізең, пу тоғысты пілбинчеткенде, андар тартылбинчатхам. Андағ чолны таллап алғаныма амды пір дее хомзынминчам. Ӱр ниместе іҷеме мині пу тоғысха кӧстеп алған ӱчӱн алғызым читіргем. Тоғызым кӧңніме кірче, чонны имнепчеткен кӱстенізім тикке парбинчатханы чӧпсіндірче, - таныхтаан чооғында Юлия Геннадьевна.
Чиит имӌі, Барун-Хемчикскай аймахтағы Кызыл-Мажалык поселокта 2012 чылға теере тоғынып, олох чыл Хакасиязар кӧс килген. Анаң пеер паба-іӌезін, туңмаларын кӧзірген. Чоохтирға кирек, паба-іӌезі, 1992 чылда Узбекистаннаң Тувазар кӧзібізіп, Ак-Довурак городта чурт салынғаннар. Хайди санапча Юлия Геннадьевна, тоғынар оңдай прай чирде пір поладыр, кізілер ідӧк тӧӧй ағырчалар. Че кізі улуғланып одырза, ол кічіг чир-суунзар, туған-чағыннарынзар тартыл сыхча.
КОРОНАВИРУС ТУЗЫНДАҒЫ ТОҒЫС
Фтизиатрның кӧрізінең, туберкулёзнаң кізілер ӧӧнінде, чуртас сині тӧбін полза, ағырчалар. Ол санда чуға чуртапчатханнарның удаа сығысча. Хакасияда 2021 чылда ол 210 кізіде ілезіне сығарылған (полған на 100 муң чуртағӌының 40-ча кізізінде). Алындағы чылда - 184 кізіде. Пылтыр пу чуғынӌахнаң ағырыбысханнарның саны 14,8 %-ке кӧдіре пол парған. Пӱӱл пу ағырығ 43 кізіде табылған, пылтыр пуох туста - 54 кізіде. Кӧбізін аннаң тоғыс кӱзіндегі 30 - 50 частығлар ағырчаттырлар.
2021 чылда туберкулёзнаң 12 пала ағырыбысхан. Оларның ікізі - 15 - 17 частығ, пасхазы - 0 - 14 частығ. Ам республикада ВИЧ-инфекция ағырығдаң ирееленчеткеннернің аразында туберкулёзнаң ағырыбысханнарның саны ӧсче. ВИЧ-инфекциялығ кізілер кӧптең кӧп полып одырча. 2021 чылның халғанӌызынзар андағларның 67-інде туберкулёз ілезіне сығарылған, 18 %-ке кӧп пол парған.
Коронавирус тарапчатхан туста тубдиспансер тоғызы тохтадылбаан. Имнег туразында имненчеткеннернің аразында ковид ағырығ тарабиндыр. Че диспансерзер чатырылчатхан кізілер хайди даа ПЦР-тестке сыныхталчалар. Іди ноо даа имнег туразында сыныхтап турчалар. Туберкулёзнаң ағырыбысхан кізі диспансерзер чатырылғалахха коронавирусты чухтырып алған полза, аны пурун республиканың чуғынӌах ағырығлары имнег туразынзар чатырып, имнеп турғаннар. Анаң ковидтең чазылып алза ла, фтизиатрларның холында имненерін узаратчаң.
Пылтыр тубдиспансерде октябрь-ноябрьда хоза пӧлік тӧстелтір. Ол, «сочетанная патология туберкулёз-коронавирус» адалып, чуғынӌах ағырығлар имнег туразыни чіли саналған. Аннаң, имнер пиріліп, чал ахчазы тӧлелген. Анаң ол пӧлік декабрьда чабылған.
АҒЫРЫҒНЫҢ ПІЛДІРІГЛЕРІНЕҢЕР
Туберкулёз - чуғынӌах ағырығ. Ол микробактериялар сылтаанда сығысча. Андағ бактерия «Кох палочказы» адалча. Аны 1882 чылда ученай Роберт Кох асхан. Туберкулёзха кізінің ноо даа ит чардығы хаптырчаттыр: харахтар, теер, сӧӧктер, оорха-чӱллер, тӧлӧн. Че иң удаа ӧкпелер пу ағырыға «саптырчалар».
Ағырығның пілдіріглері: чидіріг ӱс неделя азыра тудылча, ит ізии сыбыра 37,2 - 37,4 градус, хараазын кізі тирлепче, майығыс, ағырсынчатханы, азыранар кӧңні чоғыл. Кізі тың тӱреп сыхча. Ағырығ улғаат парза, кізі ханнаң хахырча.
- Ағырығ наа ла сығысчатса, кізі пір дее нимее хоптанминча. Ағырсынминча, ағырығ пір дее пілдіртин пасталча, че ит-сӧӧктегі алызығларны рентген кӧзіт пирче, - тіпче имӌі-фтизиатр.
Пу чуғынӌах ағырығны ілезіне сығарӌаң нинӌе-де оңдай пар. Иң ӧӧні «лучевой» адалча. Флюорография, рентген, компьютер томографы полызиинаң ағырығны ілезіне сығарчалар. Ікінӌі оңдай - микро-биологическай.. Сілегей, сідік микробактерияларға сыныхталча. Ӱзінӌізі - туберкулинодиагностика. Пу оңдайнаң олғаннар хазии сыныхталча, оларға Манту тест 1 частығдаң турғызылча.
Улуғларға флюорография ӧӧн сыныхтанӌаң оңдай полча. Аны чылда пір хати иртерге кирек. Че аны туберкулёзтың азых кӧрімінең ағырчатхан кізінең пір чирде чуртапчатханнарға чылда ікі хати иртірчелер. Ол санда чағын туғаннарына, чағыннарына. Оларны пу чуғынӌах ағырығнаң ағырыбыс-пазыннар тіп сыныхтапчалар.
Ідӧк флюорографияны чылда ікі хати иртерге кирек туберкулёзнаң ағырыбызарынаң хорғыс пар кізілерге. Ол санда: ӱр тус цитостатик, гормональнай имнерні ісчеткен кізілер, химиолучевой терапияны иртчеткеннер, іскее тартылчатхан, тамкы тартчатхан паза чурт чох чон, наркоманнар, ВИЧ-инфекциянаң, сахар диабедінең, бронха астмазынаң, чӧреес ӧкпе паза пӱгӱректер ағырығларынаң ирееленчеткен улус паза пасхазы даа. Паза пу санға 70 час алтабысхан кізілер кірчеттірлер, улуғ тӧлнің иммунитеді уйан полчатхан сылтаанда, пу ағырығ сығыс килерге айабас. Туберкулёзнаң ағырчатханнарны имнепчеткен дее улус пуох санда полтыр.
- Пістің имнег персоналы аразында туберкулёзнаң ікі-ӱс кізі ағырыбысхан, че олар прайзы - сахар диабедінең имненчеткен кізілер. Аннаңар піди ағырчатханнарға посха хайди даа хайралланарға кирек, - искірген имӌі.
Аның чооғынаң, туберкулёзты аймах-пасха оңдайнаң чухтырып алчалар. Кии-сілегей пастыра. Ағырығ кізі чидірчетсе, чоохтасчатса, тынызынаң микробактерияларны киизер таратча. Ідӧк ағырығ кии-тозын пастыра кізее чух парарға айабас. Иб істін чууп, арығлабин турза, туберкулёзтың микро-бактериялары тозында ӱр тус «чуртапча». Іди айларнаң даа тудылчаттыр. Олар 80 - 90 градус ізігде дее, соохха даа ӧлбинчеттірлер. Паза ағырчатхан кізінің ідіс-хамызынаң, тӧзек-частых пастыра чухтырып алар хорғыс пар. Аннаңар андағ кізінің ниме-ноозынаң пірге тузаланмасха кӱстеніңер. Чиис пастыра даа туберкулёзты чухтырып алчалар. Кӧзідімге, туберкулёзнаң ағырчатхан інектің сӱдін хайнатпин іссе. Ағырығны іӌедең тӧреелек палазы чухтырып аладыр, че андағ кирек удаа тоғаспинча.
ХАЗЫХТАҢ ААРЛЫҒ НИМЕ ЧОҒЫЛ
- Туберкулёзтаң посты паза чағыннарны хайраллап халар ӱчӱн хазыхха хайди даа хайығ айландырарға кирек. Ідӧк иң ӧӧні - кӱстіг азыранарға. Андада кізі иммунитеді кӱстіг поладыр. Кізі, чахсы чиис чізе, ағырыға пастырбинча. Чахсы азыранмин чӧрзе, кізі иммунитеді уйан пол сыхча. Кӧзідімге, кӧп чуртағҷының иді-сӧӧгінде туберкулёз бактериязы пар, че олар чуртас тооза даа ағырбин чӧрерлер. Че чуға чуртап сыхса, уйан иммунитеттіг полып, кізі туберкулёзнаң ағырыбызадыр. Изі чохтанып, ағырсынчатсаңар, ибде одырбаңар, хайди даа имҷілерзер айланыңар. Ағырыға улғаадарға пирбеңер. Флюорографияны чылда пір хати иртсе, уғаа чахсы полар, - чӧп пирче Юлия Геннадьевна.
Имӌілерге ағырии улғаат парған кізілерні дее имнирге килісче. Андағларның піреезі 5 - 10 чыл аразына флюорография пір дее иртпин чуртаан. Ноға-да чуртаста тӱзін парған кізілер хазиинаңар пір дее сағыссырабинчалар тіп хомзынча имӌі.
Пістің республикада, ирткен чылның салтарларын кӧр кӧрзе, туберкулёзнаң ағырчатхан кізілер Пии аймаанда кӧп саналча. Ідӧк Саяногорскта ағырчатханнар саны улуғ полтыр. Амғы туста туберкулёз имнелчеткен ағырығ полча. Пір дее тохтатпин имнензе, кізі пу ағырығдаң озып алчаттыр. Ағырығ имнерге оой имнелчетсе, 8 - 10 ай аразына кізі чазыл парча. Хайзыда имнер ағырыға чарабинчатса, кізі 18 - 24 ай имненче. Іди ӱр тус имненіп, піреезі 1,5 - 2 чыл аразына олох таа хазыхтанып алча.
Имнег туразынзар чатырып, кізіні туберкулёзтаң 3-4 ай, кемні-де 4 - 6 ай имнепчелер. Ағырығның азых кӧрімі тохтадылза, ибіркізіне хорғыс чох полар тіп саналза, кізіні ибзер читіре имненерге позытчалар. Диспансерде кізілерні хараа-кӱнӧрте имниріне пӱӱн 210 орын кӧрілген, кӱнӧрткі стационарда - 20 орған. Ибдегі стационар пар полтыр, анда 110 орын саналча. Имӌілер, ағырчатханнарзар кӱннің чӧріп, имнер пирчелер паза укол турғызып имнепчелер. Диспансерде пу ағырығдаң тоғыр имнер прай тикке пирілчелер. Имӌілер туберкулёзнаң ағырчатхан кізілернің пірдеезін хайығ чох артыспинчалар. Анда ідӧк оларға психолог паза социальнай тоғынӌы полысчалар. Олар диспансернің штаттағы тоғынӌылары полчалар.
- Чоохтирға кирек, туберкулёзнаң ағырчатхан кізілер депрессияа даа кір парчалар, кӧңні тӱс парып, пір дее ниме киректебинібісчелер. Оларға прай ниме хомай поладыр. Аннаңар піс, имҷілер, андағ пациенттерзер психологты ысчабыс. Специалист оларнаң чоохтазығ иртірче.
Социальнай тоғынҷы, тізең, пічіктері чох пациенттерге оларны, нааҷылап, итіріп аларға полысча. Ибде имненчеткеннерге социальнай хабазығ пирерге кӱстенчелер. Кӧзідімге, ағырчатхан кізі тубдис-ансер соонаң ибде читіре имнен сыхса, «Хызыл Крест» организация пастыра ағаа ас-тамах наборы пирілче. Паза аннаң даа пасха социальнай полызығ иділче, - таныхтаан Ю.Г.Побызакова.
СӦС СОО: Диспансер, тізең, пӱӱл 24 - 26 мартта чуртағҷыларға флюорографияны тикке иртер оудай пиріп, «Стоп ТБ» чӧрімін иртірче. Диспансерде олар 9.00-15.00 часта ӧкпені сыныхтанчалар. Чӧрім Туберкулёзтаң тоғыр кӱресчең тиксі тилекейдегі кӱнге чарыдылча.
Автор :
Инора БОРГОЯКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 |
17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 |
24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде