ЧОНҒА ӦРІНІС ПАЗА ЧАСКА СЫЙЛАПЧАЛАР
03.11.2021
Хабарлар
Хакас национальнай драма театрына - 90 чыл. Пу культура учреждениезінің тӧреен кӱні 6 ноябрьда таныхталча
1931 чылның 6 ноябрьы чон тархынына Хакас национальнай театр тӧстелген кӱн чіли киріл парған. Пастағы труппазар ӱгретчілер техникумының студенттері, Ағбандағы совпартшколаның араласчылары алылғаннар. Писатель, драматург, актер Александр Михайлович Топанов театрның пастағы хоос устағңызына турғызылған, Иван Васильевич Коков, тізең, пастағы директорына.
Чиит ӧменің араласчылары С.Миткижековтың, К.Самриннің, А.Топановтың, М.Коковтың, М.Кильчичаковтың ойыннарын турғысханнар, аймах чоннар теелбектерін толдырғаннар, орыс паза хакас авторларның кибелістерін хығырғаннар. Ідӧк олар хайди даа хакас чонның тахпах-сарыннарын ал турғаннар. Соонаң репертуарға орыс паза хырығ озариндағы классиктернің пьесалары кирілгеннер. Іди Екатерина Начинованаң Николай Коковтың хабазиинаң Мольернің, Островскийнің, Гогольның произведениелері сценада хакас тілінең турғызыл сыхханнар.
Труппаның ӧткін тоғызын наа культура учреждениезі устағ-пастааның 1934 чылдағы сан пирізі чахсы киречілепче. Анда піди пазылча: «Театр, 112 спектакль кӧзідіп, областьтың прай аймахтарында пол килген. Оларның санында 36 улуғ ойын, 39 - национальнай, 44 -піріктірілген, 24 - орыс тілінең. Ойыннарны 37500 тоғысчы, колхозник кӧріп алған, оларның 17 муңы - хакас».
Профессиональнай актерлар чохтаңар, 1932 чылда областьтың устаа Хызылчар крайының ӱлгӱ органнарынзар паза ВЦИК-тағы национальностьтар пӧлиинзер чиит театрға практика паза методика саринаң полызығ пирердеңер сурыныс пазыбысхан. Іди 1937 чылда национальнай театр театр-студияа айлан парған. Ӱс чыллығ ӱгредіг актерларға улуғ туза ағылған, че кадрлар суриин пӱкӱлеезінең пӧгібіспеен.
1939 чылда Ленинградтағы А.Н.Островскийнің адынаң театр институдында пастағы хакас студиязы азылған. Хакасиядаң андар 24 оол-хыс алылған. Оларның мастері Я.Б.Фрид полған. Че чииттерібістің кӧбізі ибзер айланмаан. Илбек Ада чаа пасталыбысхан. Ооллар пос кӧңнінең фронтха парыбысханнар, хыстар ВЛКСМ-ның Дзержинскай райкомының чахиинаң Ленинградты арачылирға халғаннар.
1944 чылда часхызын Ленинград хурчағдаң позыдыл парғанда, театрзар айланғаннар: К.Чаркова, Е.Килижекова, Т.Баинова, А.Тодикова, А.Тодышева, А.Заболотникова.
Чаа чылларында хазнаа паза чонға тың сидік полған. Че театр, Илбек Чиңіске киртінізін тыыдып, чуртаан паза тоғынған. 1940 - 1945 чылларда режиссерлар И.С.Самохвалов, А.М.Топанов, Н.И.Коков фашисттердең тоғыр кӱрезігдеңер произведениелер хоостыра ойыннар турғысханнар. Іди 20 октябрьда 1940 чылда М.Коковтың «Акун» ойынының пастағы кӧзідии полған. А.Топановтың «Алаахтыртхан Хорхло» кӱлкістіг ойыны, тізең, чон хайиина пастағызын на 22 майда 1942 чылда сығарылған.
1951 чылда Ленинградтағы институтсар ікінҷі хакас студиязы алылған. Оларны РСФСР-ның чон артисттері О.Казико паза Г.Галофрэ ӱгреткеннер.
1954 чылда Хакас национальнай паза М.Ю.Лермонтовтың адынаң орыс драма театрларын піріктірібіскеннер. Ікі чайаачы ӧменің пір директор паза пір хоос устағҷы пол парған. 1956 чылда, институтты маңнаныстығ тоозып, ікінҷі хакас студиязы ибзер айланған. Оларның санында пастағы студияда читіре ӱгрен полбаан А.И.Тодикова полған. Пу студияда ікінҷі курстаң сығара ідӧк А.Т.Щетинин ӱгренген. Олар хакас артисттернің аразында «РСФСР-ның саблығ артизі» атты иң пастағызын алғаннар.
Паза Хакас театрының тилізіне улуғ хозым иткен чайаачы устарның пірсі режиссер А.В.Тугужеков полча. Ол Москвадағы А.В.Луначарскийнің адынаң театр искусствозы институдын тоосхан. Режиссер пастап М.Кильчичаковтың «Тірілген тастар», А.Ларинчукастың «Халғанҷы сурыныс» ойыннарын турғысхан. Анаң, Хакасия Россияа хозылғаннаң 250 чыл толчатханына чарыдып, композитор А.А.Кенельнең паза сценограф Л.А.Алексеевнең хада олар А.Топановтың «Алаахтыртхан Хорхло» кӱлкістіг ойынын чонға хатап кӧзіт пиргеннер. Совет ӱлгӱзінің 50 чылына, тізең, А.В.Тугужеков М.Коковтың «Акун» ойынын нааҷылабысхан. Ол турғысхан пасха даа ойыннар кӧрігҷілернің кӧңніне тың кірҷеңнер.
Олох 50 - 60 чылларда национальнай театр искусствозына улуғ хозым иткеннер: РСФСР-ның, Хакасияның чон артисттері Клавдия Чаркова, Анатолий Щукин, РСФСР-ның паза Тува АССР-ның саблығ артисттері Алексей Щетинин, Дмитрий Килижеков, Вера Чебодаева, РСФСР-ның саблығ артисттері Анастасия Тодикова, Алексей Шурышев, Россияның саблығ артисттері Алексей Араштаев, Герман Саражаков, Хакасияның чон артизі Нина Саражакова паза сцена устары Валентина Спирина, Даниил Анжиганов, Гаврил Чанков, Владимир Чустеев.
1965 чылдаң театрда пастағы ипчі-режиссер тоғынып пастаан. Эльза Михайловна Кокова Ленинградтағы театр, музыка паза кинематография институдын тоосхан. Ол ідӧк асхынах нимес ойын турғыс салған. 1970 чылда театрзар чиит режиссер Василий Иванович Ивандаев килген. Москвадағы театр искусствозы институдын тоосхан специалист тоғызын В.Шулбаеваның ойыннарын турғызарынаң пастаан.
1960 - 1970 чылларда область театрының труппазынзар Новосибирсктегі паза Хызылчардағы театр училищелерін тоосхан артисттер - К.Тогочакова, В.Чустеев, П.Астанаев, А.Туртугешева, А.Кызласова, А.Араштаев - хозылғаннар. 1974 чылдаң хакас театрында Ленинградтағы театр, музыка паза кинематография институдындағы ӱзінҷі хакас студиязының чииттері істеніс чолын пастааннар. Пӱӱнгі кӱнде оларның кӧбізі Хакасиядағы театр искусствозы тилізіне улуғ хозым итчеткен ӱчӱн «Россияның саблығ артизі», «Хакасияның саблығ артизі» аттарға турысхан.
1991 чылда Хакоблисполкомның культура устанызының чарадиинаң М.Ю.Лермонтовтың адынаң орыс драма театрын хатап чарыбысханнар. Аның хойнында областьтың национальнай драма театры тӧстел парған, устағҷызына Хакасия искусствозының саблығ деятельі Э.М.Кокова турғызылған. 1998 чылда анда актерларның пастағы студиязы азыл парған. Аннаң ідӧк Эльза Кокова устаан.
Национальнай драма театрының 70 чылын таныхтапчатхан 2001 чылда ағаа тӧстегҷізі Александр Михайлович Топановтың ады пиріл парған.
Пӱӱнгі кӱнде театр репертуары ідӧк аймах ойыннарға пай. Аның артисттері чайаачыларын Россия регионнарында паза хырығ озариндағы хазналарда ідӧк турыстыра кӧзітчелер. Иң артых спектакльлар чоннар аразындағы, хазна синіндегі фестивальларда аймах дипломнарнаң таныхтатчалар.
Чуртастарын сценаа чарыт салған устар чыл сай наа проекттер тимнепчелер. Кӧрігҷілер саны даа полған на сай ӧзіп одырча. Артисттерге анзы ӧӧні нооза.
Автор :
Светлана СЕЛИГЕЕВА, А.М.Топановтың адынаң национальнай драма театрының литература пӧлиинің устағҷызы
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 1 | 2 |
| 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
| 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 |
| 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 |
| 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 |
| 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
