ХОНЫХТАРДАҒЫ СОСХАЛАР IСТЕЗIЛЧЕ
29.03.2023
Хабарлар
Хабарҷылар сурығларына нандырғаннар Геннадий УЛЬЧУГАЧЕВ (сол саринаң), Сергей ТРУФАНОВ паза Гульнара КЕРИМОВА
Пресс-конференция. Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министерствозы сосханың африкадағы сырхазы ағырығны тараттырбазынҷа тоғыстарны чарыт пирген
Пресс-конференцияда араласханнар Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министрi Сергей Труфанов, аның орынҷызы паза мал имнеҷең департамент устағҷызы Гульнара Керимова, Хакасияҷа, Тываҷа паза Кемеров облазынҷа Россельхознадзор устанызы пастығының орынҷызы Геннадий Ульчугачев. Оларның таниинаң, пӱӱнгi кӱнде Хакасиядағы прай хоныхтарда сосхалар саны 31 муң 201 пасха тиңнелче. Оларның 10 муң пазы сыныхтағ орнында ӧскiрiлче, аннаңар оларны пу чуғынҷах ағырығны хаптырғанына сыныхтапчалар. Ағырығ табылған орыннаң 80 километрге теере оортахта орныхчатхан хоныхтар сыныхтаға тартылчалар.
Устағҷылар чуртағҷыларны, пос хониинда ағырыбысхан сосха парына чiгленчетселер, аны чазытта тутпин, сах андох мал имҷiзiне искiрерге чӧптепчелер. Харатас городтағы чiли тудынарға чарабас. Анда ӧл парған сосхаларны, прай 17 пас, город тастындағы сӧп-сап тӧкчең орында тастабысханнар. Сыныхтағ органнары ол сосхалар африкадағы сырхазынаң ӧлгенiн iлезiне сығарғаннар. Хайдағ хоныхтаң ол сосхалар тасталғынынҷа iстезiг апарылча.
Аннаң пасха, Хызылчар крайының Минсуғ аймаанда сосхаларның африкадағы сырхазы табылғанда, Хакасияның садығ тураларынзар ол саринаң кiрген сосха идi сыныхталған. Іди Ағбандағы тӧрт садығ туразынаң паза Саяногорсктағы пiр садығ туразынаң сосха идi паза аннаң тимнелген ас-тамах сыныхтаға алылған. Оларның аразында Ағбандағы пiр садығ туразынаң алылған итте сосханың африкадағы сырхазы парын кӧзiткен. Пiчiктер хоостыра ол ит Хызылчар крайының Каратуз аймаанаң читiрiлтiр. Прай ит паза аннаң тимнелген ас-тамах, садығдаң суурылып, чох идiлген. Садығ туразында дезинфекция иртiрiлген. Минсуғ аймаанда карантин кирiлген сылтаанда, аның Хакасиянаң хырығларында iкi орында хадағ турғызылған: олар прай таарлағ машиналарны сыныхтапчалар. Сосха идi, аннаң тимнелген ас-тамах, тiрiг сосхалар республиказар кирiлбинчелер.
– Хакасия чуртағҷыларына ӱрӱкчең сылтағ чоғыл, – таныхтаан Сергей Иванович. – Пастағызын, ағырығ кiзее хорғыстығ нимес, iкiнҷiзiн, ағырығ тарирынаң тоғыр кӱрезiг тоғызы парча. Сосха ӧскiрерiнең айғасчатхан чуртағҷыларға паза кресен-фермер хоныхтарына аны тiрiге дее, итке дее садарға чарадылбинча, кӧзiр чӧрерге чарабазох.
Чуртағҷыларға аал чӧптерi паза мал имҷiлерi пастыра искiрiг читiрiлче. Республика правительствозы, тiзең, ағырығ сылтаанда ӧлген сосхаларның ӱчӱн ээлерiне ӱрегнiң чардығын айландырар пааны кӧр салған. Ол Хакасияның чырғалындағы сосха идiнiң ортын паазына тиңнелер – 130 салковайға. Сосхаларның ортымах кӧдiрiмi 70 килограммға тиңнелчеткенiн санға алып, республика бюджедiнде сосха ӧскiрчеткен прай хоныхтардағы сосха санынаң ӱрегнiң чардығын айландырар ахча кӧрiл парар. Министерствоның сананыстарынаң, ол 285 миллионҷа салковай.
Гульнара Керимова хабарҷыларға сосханың хорғыстығ ағыриинаңар чоохтап пирген:
– Аның адынаң пiлдiстiг, ол пастап Африкада табылған. Анаң транспортнаң Европазар «кӧзiрiлген». Ол сари пу чуғынҷах ағырығнаң илееде ӱр кӱрес парир, че маңнаныстығ салтарлар чоғыл. Аның вирузы кӱстiг паза пик. Аннаңар пӱӱнгi кӱнге теере аннаң тоғыр вакцина чоғыл. Ол сосханың хорғыстығ 11 ағырии санына кiрче. Хайди ағырығ иртче? Пастағы кӱннерде ағырығ пiр дее пiлдiртпинче, анаң сосханың ит iзии 41 градусха теере кӧдiрiл килче, ол чiбин сыхча, ӧӧнiнде чатхыннахтапча, идiнде (хулағы кистiнде, харнында) кӧгемзiк iстер сых килче. Iкi-пис кӱн пазынаң ағырығ сосха ӧл парча. Пiрдең, пасхазы чоғыл, сосха палазы алай килкiм сосха ағырыбысхан – прайзы тӧӧй ағырча, салтарында ӧл парча.
Ағырығ сосхаларны хайди даа ӧртирге кирек. Вирус 70 градус iзiгде чарым час тудылған соонаң на чох полча. Iдӧк сосха хазаазы ӧртелче, чирi чох идiлче.
– Сосха идiнең iзiг чиис пызырза, колбаса тимнезе, ағырығ чох идiлче. Че тустаан алай ыстаан чағда ол чарым чыл даа тудылар. Аннаңар ағырығ пiрее хоныхтарда чарым чыл пазынаң хати сығызарына хорғыс пар, – тiпче ӧӧн мал имҷiзi.
Уламох хорғыстығ, сосханың африкадағы сырхазын хабаннар хаптырып алзалар. Олар пу ағырыға сала пиктер. Че вирус оларнаң хада чуртас тооза хала парча. Пiрее ле хабаннар, ағырыға сыдаспин, ӧл парчаттырлар. Ибде ӧскiрiлчеткен кiчiг сосхалар iдӧк ағырығны хаптырчалар.
Гульнара Керимованың таниинаң, мал имҷiлерi ағырығны тараттырбазына тимделер, оларның прай тирiглер пар, кӱрезiг планы тимдӧк. Че чуртағҷыларға, кем сосха ӧскiрче, оларның чӧптерiне тудынарға кирек:
– сосхаларны пиктегде тударға;
– хайди даа кӧрiлген вакциналарны турғызарға, ол санда олаңай сырхадаң паза рожадаң;
– сосхаларны ӧнетiн пызырған чииснең не азырирға;
– пос чеен чиистiң халғанын сосхаларға пирбеске (Кiчiг Минусадағы хоныхта ағырығ аның ӱчӱн сығыс килгенiне чiгленчелер);
– сосханы пасха орыннаң садысчатса, садығны хайди даа мал имнеҷең служба пастыра иртiрерге (Интернет пастыра, чарлағларҷа ниик паанаң албасха, уламох ол пасха регионнаң полза).
Пастыхтарның кӧрiзiнең, хазна синiнде кирiлчеткен алызығлар паза наа кирексiнiстер мындағ хорғыстығ ағырығларны тараттырбас пӧгiннең кирiлчелер (сосханың африкадағы сырхазы кiзее хорғыстығ полбаза, сибирь язвазы хорғыстығ!). Андағ алызығларның санында садыға парар хайдағ даа мал-хусты ибде, кресен-фермер хониинда соғарға чарадылбинчатханы. Ноға? Мал имҷiзi андағ итке справка ла пирче, сыныхтағлар иртiрбинче. Мал сохчаң цехтарға соғымға парчатхан хайдағ даа малны иң хорғыстығ ағырығларға сыныхтирға киректелче. Iди ағырығ мал-хус идi чырғалзар сығарылбинча паза тузында iлезiне сығарылча.
2024 чылның кӧрiк айының пастағы кӱнiне, тiзең, хазнадағы прай мал-хусха чип хаптырылар, ол аннаңар прай искiрiгнi ӧнетiн системаа искiрер: хайдағ хоныхта тӧреен-ӧскен, хайдар садылған, кем наа ээзi полча, итке садылып, садығ туразынзар читсе ле, ол искiрiг системадаң суурыл турар. Ол системаа кирiлбеен мал-хусты садыға соғарға даа чарадылбас. Ол iдӧк пӱӱнгi кӱннiң паза пiр сидiксiнiзiн пӧгерге полызар: хоныхтардағы нинҷе пар мал-хусты, ибдегi аң-хусты санға турғызарға. Сағам ол тоғыс город-аал устағ-пастаана артылған. Олар алынҷа хоныхтарның киндезiнде чуртағҷыларның сӧстерiнҷе мал-хусты санға алчалар: чуртағҷы нинҷе пас теен, ол син кӧзiділче. Кӧбiзi сын мал санын кӧзiтпинчеткенi чазыт искiрiг нимес. Анзын ӱлгӱ дее, сыныхтағ даа органнары чахсы пiлчелер. Анаң мындағ сағыбаан киректерде ол ээлерге сидiксiнiстер ағылча. Ӱрегнi хайди-да айландырарға кирек нооза.
Пӱӱнгi кӱнде хазнаның аал хонии ас-тамааның айланызы «Меркурий» системаҷа хайығда тудылча. Андар садыға сығарылчатхан полған на ас-тамахтаңар искiрiг кирiлче. Ол тузаланысха парыбысса ла, аннаңар искiрiг системадаң хыйа алылча.
– Хазна кiзiдең, хоныхтардаң тоғыр парбинча. Ол ас-тамахтың хорғыс чох полары ӱчӱн кӱстенче, – таныхтаан Сергей Труфанов. – Пiс iзенчебiс, наа алызығлар соонаң хорғыстығ ағырығлар мал-хус аразында сығызары пiлдiрте хызырылар.
Амды чырғаллардағы сосха идi прай сыныхтағны ирткен паза ағырығ табылған орыннарнаң палғалыстығ нимес. Пастыхтарның сӧстерiнең, аны садызарға чарир.
Автор :
Наталья СЮПТЕРЕКОВА
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
| 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
| 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
| 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
| 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
