ЧОННЫҢ ЧУРТАЗЫН ЧАХСЫЛАНДЫРАРЫНДА АРАЛАСЧАТХАН ӦТКІННЕР
29.03.2023
Хабарлар
«Ӧім чох полк» чӧрімнің Хакасиядағы пӧлиинің устағҷызы Ирина Бугаева,
Ӧӧркі чӧп кнезі Владимир Штыгашев, Халыхтар палатазының кнезі Ольга Левченко,
Хакасия пазы Валентин Коновалов,
Саяногорск пазының орынҷызы Юлия Евсеева
Форум. Пу наада Ағбанда Хакас техническай институтта «Регион оңдайлары: национальнай кӧстеглерге чидерiнҷе оңдайлар» коммерческай нимес пірігістернің (НКО) паза халыхчыларның ХII форумы ирткен
ТИКСІ ӰЗӰРІГ
Анда ӱлгӱ паза коммерческай нимес организацияларның кiзiлерi, ӧткiн чуртағҷылар араласханнар. Аны Хакас Республика правительствозы хабазиинаң регионның Халыхтар палатазы чыл сай иртiрче. Пӱӱл форумға ӧӧнiнде республика аймахтарынаң аалҷылар хығыртылғаннар.
Ол пайрамни азылчатханда, пастағы сӧс Хакасия пазы Валентин Коноваловха пирiлген.
– Чыл сай тоғазып, пiстiң республикабысты тилiдерiне хада-пiрге тоғынар оңдайлар кӧстепчебiс. Таныхтирҷыхпын, форумда ӱзӱрiлчеткен сурығларны Хакасияның толдырығлығ ӱлгӱзiнiң, муниципалитеттернiң тоғызына алчабыс. Олар прайзы республика чуртағҷыларының чуртастарын чахсыландырарына кӧстелгеннер. Хада-пiрге тоғынғаныбыс сидiксiнiстерні прай саринаң кӧрерге паза оларны пӧгерiне оңдайлар табарға полысча. Кӱзiбiс пiрiктiрiп, Россия президентi Владимир Путин турғысхан национальнай пӧгiннернi пӧгерiнде пiр хаалаға чағыннапчабыс.
Форумның прай араласчыларына ӧткiн гражданскай кӧрiстерi ӱчӱн алғызым читiрчем. Анзы республика тилiзiне уғаа кирек. Хакасияа паза хазнаа уғаа кирек чайаачы сағыстарыңны чуртасха киргеннерiң ӱчӱн алғызым читiрчем. Прайзын форум азылғанынаң алғыстапчам! – теен Валентин Олегович.
Хакасияның Халыхтар палатазының кнезi Ольга Левченконың таниинаң, алындағы форумнарда ӱзӱрiлген сурығларның кӧбiзi пӧгiл парған. Хакасия аннаң андар тилир ӱчӱн, коммерческай нимес организациялар паза ӧткiн чуртағҷылар ӱлгӱнең чоохтазар тоғысты узаратчалар.
– Пӱӱн форумны иртiрерiнде улуғ кирексiнiс пар. 2020 чылдох Россия президентi Владимир Владимирович Путин Россия Федерациязы тилiзiне пис национальнай пӧгiн турғыс салған. Оларны толдырыбызар ӧӧн тирiглер – ол национальнай проекттер. Чуртағҷылар социальнай киректе чахсы алызығларны кирексiпчелер. Халыхтар палатазы республика чуртағҷыларына теелчеткен закон проекттерiн паза пасха даа норматив акттарын ӱзӱрерiнде чоохтазығ площадка полча. Iдӧк национальнай проекттер толдырылчатханын сыныхтағда тутча. Пӱӱнгi кӱнде национальнай пӧгiннер толдырылчатханында чон читкiҷе нимес араласча. Пiр саринаң анзында бюрократия пыролығ. Че пасха саринаң – ол пiстiң пӧгiнiбiс. Пiс хазна паза муниципальнай ӱлгӱлернiң хада-пiрге тоғызын тыыдарға кирекпiс, – таныхтаан Ольга Левченко.
Форумның пастағы чардығында «Чуртас оңдайларын чахсыландырарында чонның, ӱлгӱнiң паза пос киреенiң регион оңдайлары» пленарнай сессия ирткен. Анда Валентин Коноваловха пiстiң республиканың чуртас-экономика тилiзiне паалағ пирерге сурыныс полған. Хакасия пазының чооғынаң, президент турғысхан прай пӧгiннер национальнай проекттер полызиинаң толдырылчалар. Оларны саннар чахсы чарытчалар. Кӧзiдiмге, 2017 чылнаң тиңнестiрзе, ирткен чылда хазых хайраллирын тилiдерiне позыдылған ахча синi ӱс хати ӧс парған. Андар кiрче имнег учреждениелерін пӱдiрерi паза тыхтиры, имнег оборудованиезiн, санитар транспортын алары. Хорадығлар 40 процентке ӧскiрiлген. Хакасияның имнег киреенiң ӧӧн сидiксiнiзi – тоғынҷылар чидiспинчеткенi.
– Халғанҷы ӱс чыл аразына пасха регионнардаң Хакасиязар тоғынарға килчеткен имҷiлерге хоза 16 хабазығ пирiл сыххан, ол санда чурт алары. Пылтыр регион бюджедiнең позыдылған 100 миллион салковайға 30 азыра квартира алылған. Пӱӱл имҷiлерге чурт аларына бюджетте 170 миллион салковай кӧр салғабыс. Чуртты арендаа суурчатханнарға ай сай онар муң салковай тӧлелче. Республиказар тоғынарға килчеткен имҷiлерге хоза ахча пирілче. Имнег тоғынҷыларын тартарынҷа тоғыс майың парча. Имҷiнi тимнеп аларына 10 чыл киректелче. Пӱӱнгi кӱнге имнег тоғынҷыларына 700-че кiзi чӧптезiгҷе ӱгренче, ол санда 500-че студент – имҷее.
Экономика кӧстеглерiнеңер чоохтаза, 2022 чылда пiстiң бюджет синi iкi хати азыра ӧс парған, 2017 чылдағызынаң тиңнестiрзе. Пӱӱн пiс федеральнай бюджеттең уламох кӧп ахча тартып аларға кӱстенчебiс. Пылтыр федеральнай бюджеттең тӧрт хати кӧп ахча пирiлiп, 10 миллиард салковайға тиңнелген. 2018 чылда 2,5 миллиардча салковай полған, – таныхтаан Валентин Олегович.
Хакасия пазы iдӧк «Аалларның тиксi тилiзi» программадаңар чоохтаан. 2022 – 2025 чылларға пу программаҷа Хакасияа 3,5 миллиард салковай кӧрiл парған. Ол ахчаа аалларда пӱдiрiглер апарылча.
Хакасия Ӧӧркi Чӧбінiң кнезi Владимир Штыгашевтiң таниинаң, пiстiң регионға 800 имнег тоғынҷызы киректелче. Пӱӱнгi кӱнге имнегде 1,5 муңҷа кiзi тоғынча. Имнег тоғынҷыларын читкiҷе тимнеп алар ӱчӱн, 40-ча чыл киректелче.
– Пiске ол син тус сағирға чарабас. Аннаңар прайзыбыс, ол санда муниципалитеттер тоғынарға киректер. Студенттерге стипендияа хоза улуғ даа нимес тӧлег пирілерге кирек, ол санда муниципалитеттең. Пасха даа оңдайлар тӧстирге. Че ӧӧнi – чӧптезiглернi азынада идерге. Олар, айланып, имҷi паза медсестра полып тоғынар ӱчӱн. Кӧзiдiмге, алындағы чылда Хакасияда 160 кiзi медсестраға паза лаборантха ӱгренiп алған. Имнег киреензер ӱс ле кiзi тоғынарға парған. Халыхчылар пу сидiксiнiстi пӧгерiнде ӧткiн араласханнар, – теен Владимир Николаевич.
МАРЫҒ ЧИҢIСЧIЛЕРI
Хакасияда социальнай кӧстеглiг 200 коммерческай нимес организация саналча. Пӱӱл оларның 27-i «Общественное признание» марығда араласхан. Форумның iкiнҷi чардығында чиңiсчiлер таныхталғаннар. «Чыл НКО-зы» номинацияда читі араласчы полған. «Наа чуртас» социальнай проекттернiң коммерческай нимес организациязы чиңiсчi полыбысхан. «Чыл дебюды» номинацияда пис организация араласхан. «Особый ракурс» автоном коммерческай нимес организация чиңiске турысхан. «НКО лидерi» номинацияда читі араласчы полған. «Ағбанның чииттер лигазы» утып алған. «Доброволец года» номинацияда алты араласчының аразында ӧткiн чуртағҷы, волонтёр, Саяногорсктағы халыхтар палатазының кнезi, «Iстенiс кинектерiнiң паза ветераннарының пiрiгiзi» халых пiрiгiзiнiң кнезi, пабалар клубының кнезi Андрей Патюков чиңiске турысхан. «Боевое братство» ветераннарның тиксi Россиядағы халых организациязының Хакас Республикадағы пӧлии Гран-при алған.
ӰЗӰРIГ ПЛОЩАДКАЛАРЫ
Форумның ӱзiнҷi чардығында алты ӱзӱрiг площадказы тоғынған: «НКО-ларға гранттар коммерческай нимес киректiң тилiзi чiли», «Экология волонтёры гражданскай кӧрiстi читiргенi чiли», «Халых муниципальнай палаталары паза чонның пастаа: орыннар тилiдер ӱчӱн азых чоохтазығ», «Культура киреенде паза чоннар аразындағы хайызығларда социальнай тузалығ проекттер», «Патриот ӱгредии ӧӧн национальнай сағыс чiли», «НКО паза СМИ: нимедеңер чоохтирға тимдебiс паза пiстiң чоохтазығны хайди тузалығ идерге».
«Культура киреенде паза чоннар аразындағы хайызығларда социальнай тузалығ проекттер» ӱзӱрiг площадказында коммерческай нимес организацияларның устағҷылары опыттарынаң ӱлескеннер. ХакНИИЯЛИ-ның улуғ тоғынҷызы, аал чуртағҷыларына хабасчаң «Пай Чир» халых организациязының устағҷызы Раиса Абдина пу пірігіс чуртасха кирген проекттердеңер чоохтап пирген. Оларның пiрсi хакас кип-азаан тiгерiне, кип-азахты чiбекнең хоостирына чарыдылған видеоуроктар полған.
Iкiнҷi проект хакас чонның кип-азаан сабландырарына кӧстелген. Аны хоостыра пiстiң чонның кип-азаан тiгерiнҷе пособие сығарылған. Халых организациязының кiзiлерi, аалларҷа чӧрiп, ипчiлернi проектнең таныстырғаннар паза хакас кӧгенеен тiгерге ӱгреткеннер. Пуох проект хоостыра устар аразында республика синiнде марығ иртiрiлген. Чиңiсчiлерге тiкчең машинкалар читiрiлген.
Раиса Абдина пасха даа проекттердеңер чоохтаан. Олар прайзы хакас культуразына паза тiлнi хайраллирына кӧстелгеннер. 2021 чылда С.П.Кадышевтiң адынаң музейдегi экскурсия видеоға суурылған паза хайҷының нымах салғаны саннығ форматха пазылған. Чатханнаң ойнирынҷа ӱгредiг видеоға суурылған. Хызыл чул аалдағыларға чатханнар алылған паза олғаннарға чатханнаң ойнирынҷа ӱгредiг иртiрiлген.
Автор :
Оксана ЧЕЛТЫГМАШЕВА
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
| 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
| 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
| 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
| 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
