ПАЛАЛАРНЫҢ ЧАСКАЛЫҒ ӰЛӰЗI – IҶЕНIҢ ӦРІНІЗІ
03.03.2023
Хабарлар
Кӧп палалығ іҷе Ася Мефодьевна Токмашова
Ипчiлернiң чоннар аразындағы кӱнiне. Чуртаста пiс ипчiнiң сiлиине паза амыр хылиина ла хайығ салбинчабыс. Iдӧк, аны улуғлап, пик сындырлығ полчатханына паза турыстығ iстенiс чолына хайхапчабыс. Иң пастағызын ипчi – ол паарсах паза прай чӱрее чылиин палаларына читiрчеткен iҷе
Хакасияда андағ турыстығ iҷелер асхынах нимес. Кӧбiзi позының iҷезiн андағ оңдайлығ полчатханына килiстiрер, неке. Анзы пiлдiстiг, полған на палаа иң аарлығ паза чағын iҷезi полча. Ол иркеҷектерiне хынызын читiрче паза оларға чуртастағы cидiксiнiстерiн тобырарға полысча. Хаҷан даа чӧптернең хабас пирче паза, орта сӧстер таап, часхарча. Андағ iҷелернiң пiрсi Асхыс аймаандағы Ӧӧк пилтiрi аал чуртағҷызы, читi паланың iҷезi Ася Мефодьевна Токмашова (хыс фамилиязы Янгулова) полча.
Ася Мефодьевна 1958 чылда азығ айының 19 кӱнiнде Ис пилтiрiнде тӧреен. Ӱр ниместе ол пайрамнығ тӧреен кӱнiн таныхтаан. Олған тузы Ис пилтiрiнде ирткен, андох школада ӱгренген. Школа соонаң Ағбандағы ӱгретчiлер институдынзар ӱгренерге кiрген, че килiспин парған. Ӱс чул аалда пиҷезiнде чуртап, школазар лаборант тоғызына кiрiбiскен. Анда ирге парыбызып, паза ӱгренерге кiрбеен. Позы ӱгредiг ал полбаанда, палаларына хайди даа ӱгредiг пирерге пӧгiн турғысхан. Кӱстенҷiк iҷе сағынған сағызын толдырған. Чуртас чолы iди салылған, ол сӧбiрезiнең Ӧӧк пилтiрi аалзар кӧс килген.
– Тун хызым Елена 1976 чылда тӧреен. Роман 1979 чылдаң. Улуғ палаларым Хакас национальнай гимназияда ӱгренгеннер. Елена, аны тоозып, Ағбандағы ӱгретчiлер институдынзар кiрiбiскен. Ол математика, информатика паза физика ӱгретчiзiне ӱгренiп алған. Сағам Казанов аалдағы школада тоғынча, ӱгредиин аннаң андар узаратхан. Ол, магистратураа кiрiп, психолог специальнозын алып алған.
Роман, Хакас национальнай гимназияны тоозып, Хакас политехническай институтсар кiрiп алған, анда инженер-механик специальнозын алған. Институт соонаң армияа хабылған. Айланып, Хызылчарзар тоғынарға парыбысхан. Амды анда алған специальнозынҷа тоғынча, чуртапча.
Татьяна хызым 1984 чылда тӧреен. Ол мындағы школада ӱгренген. Аны тоозып, Асхыстағы 18 номер училищеде садығҷы-кассир специальнозын алған. Анаң, тоғынчадып, институтта психологка заочно ӱгренерге кiрiбiскен.
Артём оолғым 1985 чылдаң, Ӧӧк пилтiрiндегi школаны тоозып, Хызылчардағы ӧңнiг металлар университедiн тоосхан. Минсуғда чуртапча, специальнозы хоостыра Чукотказар вахта оңдайынаң тоғынарға чӧрче.
Анастасия хызым 1994 чылда тӧреен. Хызылчарда экономист-бухгалтер специальнозын алған. Сағам ол паланаң ибде одырча.
Андрей оолғым 1996 чылдаң. Школа соонаң Хызылчардағы аал хонии университедiн тоосхан. Мында участковай полып iстенген. Хонҷых ааллар участогына кiргеннер, тың аар тоғыс. Хараа-кӱнӧрте хығыртығлар полҷаң. Амды оолғым Железногорсктағы Росгвардиязар кiрiп алған. Анда контракт хоостыра служба апарча. Мындағ амыр нимес туста чааға апарыбызарынаң чочыныстығ. Худайдаң сурынчам, амыр-хазых ла чӧрзiн тiп.
Очы оолғым Виктор 2000 чылда тӧреен. Ол, Хызылчардағы В.П.Астафьевтiң адынаң ӱгретчiлер хазна университедiн тоозып, ӱгретчi-психолог специальнозын алып алған. Хызылчардох тоғынарға халған, – палаларынаңар чоохтаан Ася Токмашова.
Позының сағынған сағызын толдырған Ася Мефодьевна прай палаларына пӧзiк ӱгредiг пирген. Хайди ол чоохтаан: «Минiң не ӱгредiг пирер сағызым полған полза, палаларым ӱгрен полбасчыхтар. Олар постары кӱстенгеннер. Мин, тiзең, оларға хабас ла турғам». Пӱӱнгi кӱнде прайзы кӧңнiне чатчатхан тоғыста iстенче. Улуғ палалары сӧбiрелiглер, Андрейнең Виктор ла хоных хонғалахтар. Прайзы пос чуртына чидiнген, кӱстенiп чуртапча. Амды ууҷаның 10 парха ӧсче, ол оларға хынызын паза паарсазын читiрче.
Улуғлары 1990 чылларда ӱгренгеннер, хазнада андада сидiк тус полған. Чал ахчазын кiзiлер чылларнаң албин турғаннар. Ахча орнына чиис паза кип-азах пирҷеңнер. Ася Мефодьевна пастағы туста Ӧӧк пилтiрiндегi школаның интернадында воспитатель полып тоғынған, анаң олған садында кiчiг воспитатель полған. Аалда чуртап, мал-хус тутчаңнар. Хонғанынаң чарылыс парғанда, улуғ хоных аның иңнiне артылған. Iнектер, сосхалар, таңахтар, хастар, ӧртектер ӧскiрген. Ӱӱҷiк тамаан прай салҷаң. Студенттерге ахчанаң сыбыра хабасчаң оңдай чох полған, аннаңар чииснең полысчаң. Улуғ песте халас ит пирҷең, ӱгӱрсӱ-помидор тустаҷаң паза варенье тимнеҷең. Ол ас-тамахты студент палалары апарҷаңнар. Мал садыбызып, парыстанҷаң, че ол ахча чидiспеҷең. Улуғ сӧбiренiң хорадығлары даа илееде полҷаң. Прай ол сидiксiнiстернi палалары сизiнҷеңнер, аннаңар ӱгредiге улуғ хайығ салҷаңнар. Iҷелерiнiң кӱстенiзi тикке парбас ӱчӱн, постарын нандырығлығ тудынҷаңнар.
Ася Мефодьевнадаң iҷе хайдағ хылых-оңдайлығ поларға кирек тiп сурғам.
– Iҷе полары – ол сидiк тоғыс. Палаларға хаҷан даа хайығ саларға кирек. Кӧзiдiмге, пӱӱн мин хайам, таңда тынанып алам, iди килiспес. Iҷенің тынағ кӱннер чох полча. Палаа хаҷан даа чағын поларға кирек, андада ол сiрерге чӱреен азар. Чазыттығ сағыстарын, чочыныстарын читiрер. Сiрер ағаа прай чӱрекнең хайығ салзаңар, ол туртухпас, сiрерге киртiнiзiн читiрер. Полған на iҷе пос палазын чахсы пiлерге, орта сӧстер таап, чоохтазып пiлерге кирек. Андада паланаң пiлiзiс полар, аның чӱреене чол азылар. Полған на иркеҷектiң позының хылии-оңдайы, iҷе аны орта сизiнiп пiлерге кирек.
Пала ӧсчетсе, ниме сiрер ағаа пирерзер, кирiп парзаңар, олар аны сiрерге айландырарлар. Минiң палаҷахтарым мағаа хыныстарын паза паарсастарын читiрчелер, аннаңар оларны орта ӧскiргем тiп сағынчам, – кӱлiмзiреп чоохтаан iҷе.
Чоохтазығның халғанҷызында Ася Токмашова прай ипчiлернi ӱлӱкӱннең алғыстаан:
– Мин прай абахайларны чағдапчатхан Ипчiлернiң чоннар аразындағы кӱнiнең алғыстапчам. Сiрер палаларыңа пӧзiк чидiглерге чидерге кӱс пирчезер, сидiк туста оларға хабасчазар, сӧбiренiң аарлығ кибiрлерiн сибер хайраллапчазар, тураны истiг итчезер. Пик хазых, сӧбiреде чахсы чуртас, наа чидiглер сiрерге алғапчам. Пала-пархаларың сiрернi хаҷан даа ӧрiндiрзiннер. Чир-суубыста амыр, чаалазығлар чох паза часкалығ чуртас ползын.
Автор :
Наталья ТЮКПЕЕВА
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
| 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
| 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
| 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
| 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
