«ӦМЕ ЫНАҒ, ӰГРЕНҶIЛЕР ЧООХ ИСЧЕЛЕР», – ТIПЧЕЛЕР ОЛАР
11.01.2023
Статья
Индіркі Тӧӧ аалдағы ортымах школаның чиит ӱгретчілері (сол саринаң)
Кристина Таначакова, Артём Топоев паза Василий Тюдешев
Чиит специалисттер. Асхыс аймаандағы Индiркi Тӧӧ аалдағы С.П.Ултургашевтiң адынаң ортымах школада ӱс тее чиит ӱгретчi тоғынча
ЧАЙААЧЫ КӦҢНІЛІГ МАТЕМАТИК
Кристина Таначакованың тӧреен чирi Асхыс аймаандағы Ӱс чул аал полча. Че ол андағы школада тӧрт ле классха теере ӱгренген. Ортымах ӱгредiгнi Кристина Н.Ф.Катановтың адынаң национальнай гимназия-интернатта алған.
– Аны тоосчатханда, минiң пiр ле кӧстег полған – Хакас хазна университедiнзер ӱгренерге кiрiп аларға! Хайдағ специальность таллап аларында iкiнҷiлес чох полған. Ӱгретчi поларға мин кiчiгдең сығара сағынғам нооза, – чооғын пастаан ол.
Кристина Хакасияның ӧӧн вузында математика паза информатика ӱгретчiзiнiң специальнозын алып алған. Ол анда пис чыл ӱгренген.
– Индiркi Тӧӧ аалдағы школаның устағҷызы iдӧк Ӱс чул аалдаң. Ол минi хайдағ специальность алчатханымны пiлчеткен. Халғанҷы курста ӱгренчеткенде, Лилия Павловна Ултургашева мағаа кӧнiзiнең теен: «Школазар математика ӱгретчiзi киректелче, аннаңар пiссер килерзiң». Мин ынабысхам, – чарытхан ӱгретчi.
Iди чиит специалисттiң iстенiс чолы пылтыр cентябрь айдаң сығара пасталған. Ол Индiркi Тӧӧ аалдағы С.П.Ултургашевтiң адынаң ортымах школада математика паза информатика ӱгретчiзi полча: 5-6 класстарда математика, 7-8 класстарда алгебра, геометрия паза пасталығ класстарда информатика уроктарын апарча.
– Школада тоғынарға кӧңнiме тың кiрче. Палалар ӱгренерге кӱстенчелер, чоох исчелер. Ӱгретчiлер ӧмезi дее уғаа ынағ. Прайзы пiстi, чииттернi, улуғ ӧрiнiснең удурлаан, – теен Кристина Андреевна.
Хайди ӱлескен наа ла тоғынып пастапчатхан ӱгретчi, пӱӱнгi кӱнде аның кӧстеглерiнiң пiрсi олғаннарға хоза ӱгредiг пирерi полча. Сағам ол информатика предметче хоза уроктар апарча. Андағ оңдайны школада тӧстелген «Ӧзiс орны» пирче нооза. Че чиит ӱгретчiнiң паза пiр чахсы пӧгiнi пар.
– Национальнай гимназияда ӱгренчеткенде, мин республикадағы олғаннарның национальнай искусство школазында ӱгренгем. Анда хомыснаң ойнирға кӧнiккем. Аны тоозып, студент тузында позым кӧңнiмҷе музыка колледжiндегi хакас чонның национальнай тиріглер ансамбльының араласчызы полғам. Аннаңар, мындағ хоза оңдайым парда, мин Индiркi Тӧӧдегi олғаннарны хомыснаң ойнирға ӱгредерге сағынчам, – ӱлескен чайаачы кӧңнiлiг ӱгретчi.
Чоохтирға кирек, Кристина Таначакова пӱӱнгi кӱнде тӧреен аалында чуртапча, тоғысха андартынох чӧрче.
ТУЗЫНДА АЛЫЛҒАН ЧАРАДЫҒ
Артём Топоев – Индiркi Тӧӧ аалдағы паза пiр чиит ӱгретчi. Аның тӧреен чирi хонҷых Ис аал полча. Че чуртас оңдайлары хоостыра аның сӧбiрезi Ис пилтiрiнзер кӧзiбiскен. Артём андағыох школада ортымах ӱгредiгнi алған. Iди килiс парған, школа соонаң ол пiр дее чирзер ӱгренерге кiр полбаан. Чазы чит парған оол армияа парыбысхан. Анаң на, служба иртiбiскен паза нинҷе-де тус пӱдiрiг киреенде тоғынып алған соонда, Артём пӧзiк ӱгредiг аларға чарадыбысхан. Орта чоохтаза, ол Н.Ф.Катановтың адынаң Хакас хазна университедiнiң филология паза культуралар аразындағы палғалыс институдынзар кiрерге чӧптеттiрiбiскен. Чиит оол хакас тiлi, литература, хоза тархын ӱгретчiзi специальнозын таллап алған.
– Пӧзiк ӱгредiг дипломын алып алғанда, Индiркi Тӧӧ аалда тархын ӱгретчiзi киректелче тiп чоохтап пиргеннер. Андар парғам. Iди минi хоза специальнозымҷа тоғысха алып алғаннар. Анаң, частар читкiҷе ползын тiп, мағаа ӧӧн специальнозым хоостыра пизiнҷi класста хакас тiлi паза литература уроктарын пиргеннер. Чуртаҷаң тура пирiлгенӧк, – чоохтап пирген ол.
Артём Эдуардович Индiркi Тӧӧ аалдағы С.П.Ултургашевтiң адынаң ортымах школаның ӱгретчiлер ӧмезiне iдӧк улуғ алғызын читiрче. «Iстенiс чолын наа ла пастапчатхан ӱгретчiлернiң сурығлар сығыс ла килчелер нооза. Улуғ опыттығлар, тiзең, хаҷан даа удур парадырлар. Пiстiң дее андағ полчатпас па. Школада тархын паза обществознание предметтернi Татьяна Семёновна Субракова апарча. Мағаа сағам аннаң полызығ удаа сурарға килiс парча. Ол хаҷан даа хабас пирче. Пасхазы даа пiр дее тоғыр полбинча. Аның ӱчӱн прайзына улуғ алғыс. Ӱгренҷiлернең дее, оларның оңдай-хылиин чахсы пiлiп алза, тiл алызып ал турарға чарир», – тiпче чиит специалист.
Хайди таныхтапчалар пiс чоохтасхан чиит ӱгретчiлер, пӱӱнгi кӱнде Индiркi Тӧӧ аалдағы ортымах школада 7-ҷi класс иң улуғ полча. Анда 12 пала ӱгренче – 9 оолағас, 3 хызыҷах. «Аннаңар оларнаң сала сидiк. Хатығ холда тударға килiсче», – кӱлiмзiреп, чоохтап пиргеннер олар.
ПОС ЧИРІ, ПОС ТІЛІ АРТЫХ
Кристина Таначакованаң Артём Топоев ӱгретчi полып пастағы ла чыл тоғынчатхан ползалар, Василий Тюдешевтiң чиит специалисттiң стажы пу чыл тоозылча. Ол, Н.Ф.Катановтың адынаң Хакас хазна университедiнiң филология паза культуралар аразындағы палғалыс институдын тоозып, пiр чыл Ағбан пилтiрi аймаандағы Чарков аалдағы школада хакас тiлi уроктарын апарған. Амды iкiнҷi чылы Индiркi Тӧӧ аалдағы С.П.Ултургашевтiң адынаң ортымах школада iстен парча. Ол, iдӧк сӧбiре суриин пӧгiп, пу аалзар кӧзiбiскен.
– Мин Асхыс аалда тӧреем-ӧскем. Калининдегi ортымах школада ӱгренгем, анаң сӧбiреме Индiркi Тӧӧ аалзар кӧзерге килiс парған. Iди мин мындағы школаны тоосхам, – чарытхан Василий Андреевич.
Хайди ол таныхтаан, школа соонаң хайдағ специальность алып аларында аның iкiнҷiлес чох полған. Иң пастап, ол тоң хакас аалларда ӧскен, анаң иң чахсы хакас тiлi ӱгретчiлерiнең пiлiс алған – аны Калининде Рустам Юрьевич Канзычаков, Индiркi Тӧӧде Домна Михайловна Боргоякова ӱгреткеннер. Аннаңар пос тiлiне хыныс кiчiгдең сығара полчатпас па.
Пӱӱнгi кӱнде Василий Андреевич Индiркi Тӧӧ аалдағы школада 6 – 11 класстарда хакас тiлi паза литература уроктарын апарча. Ағаа хоза, чиит оол информатика ӱгретчiзi полча. Ол, ӧнетiн курстар иртiбiзiп, хоза специальность алып алған.
– Индiркi Тӧӧ аалдағы школазар тоғынарға килгенде, ӱгретчiлерiм аразында ам даа ӱгренҷiбiн тiп пiлдiрҷең. Анаң на хада тоғынчатхан арғыстарым полыбысханнар. Олар мағаа iдӧк полысчаңнар, орта чоохтаза, ам даа хабас пирчелер, – чооғын узаратхан В.А.Тюдешев.
Аның хада тоғынчатхан ӱгретчiлерiнiң таниинаң, Василий Андреевич школазар килгеннең тоғызын нандырығлығ толдырча. «Ол олғаннарны хакас тiлi паза литература олимпиадаларына чахсы тимнепче. Ӱгренҷiлер пу предметтерҷе аймах таа, республика даа синiнде пӧзiк чидiглерге читчелер», – тiпчелер Индiркi Тӧӧдегi ӱгретчiлер.
Василий Андреевич Ағбан пилтiрi аймаандағы Чарков аалда хакас тiлiн пiлбинчеткен олғаннарнаң тоғынған. Индiркi Тӧӧде, тiзең, тiлнi чахсы пiлчелер. Аннаңар мында хай-хай ниик тiпче чиит ӱгретчi. Сағамғы туста ол школа тоосчатханнарнаң пiрге хазна сыныхтағларына тимненiстi пастабысхан. Пу чыл 9 класстағы 3 пала хакас тiлiнҷе, 1 пала информатикаҷа пiлiстерiн сынир кӧңнiлерiн искiргеннер нооза.
Василий Тюдешев – чайаачы кӧңнiлiг ӱгретчi. Ол кибелiстер дее пазыбысча паза Интернет пастыра прайзына таныс Егор Мамышевнең хада ол-пу видеоларны хакас тiлiнең хынығ ӱннендiрiбiсче. Паза Василий аар атлетикаа хынча. Ол аннаң школадаң сығара айғасча. 9 класстаңох аймах синнiг марығларда аралазып пастаан, тӧремiл чиңiсчiлер санында полыбысчаң. Тренерi – Ис аалдағы ӱгретчi Владимир Михайлович Еркибеев.
Индiркi Тӧӧ аалдағы С.П.Ултургашевтiң адынаң ортымах школаның пу ӱс ӱгретчiзi таниинаң, таллап алған тоғыс оларның кӧңнiне кiрче. Пӱӱнгi кӱнде чиит специалисттерге чал ахчазына хоза тӧлеглер идiлчелер нооза. Хакас тiлi ӱгретчiлерiне iдӧк хоза ахча кӧрiл парған.
Александра КАРАМЧАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде