ПАСХА ОҢДАЙЛЫҒ ТУС БЮДЖЕДІ
Азых ӱзӱріглер. Хакасияның ӧӧркі Чӧбінде республиканың 2023 чылға паза пландағы 2024-2025 чылларға бюджедінҷе ӱзӱріглер ирткен
Бюджетче ӱзӱріглерде Хакасия пазының орынҷылары, министрлер, ӧӧркі Чӧп депутаттары, федеральнай органнарның, халых пірігістерінің кізілері паза муниципальнай пӱдістернің пастары, депутаттары араласханнар. Чыылығны ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев апарған.
Пастағызын чоох пирілген республиканың экономика тилізі министрі Виктор Богушевичке. Ол Хакасияның 2023 чылға паза пландағы 2024-2025 чылларға чуртас-экономикаҷа тиліҷең прогнозынаң таныстырған.
– 2022 чылның февральынаң пасти регионның паза тиксі хазнаның экономиказы санкцияларға урунған, – таныхтаан министр. – Салтарында предприятиелерге логистика чолларын паза сығарыс хоостыра палғалыстарын алыстырарға, ідӧк ниме-ноо сатчаң наа рыноктар тілирге киліскен.
Экономиканы тилітчең прогноз, тізең, ідӧк Россиядаң тоғыр санкциялар политиказын санға алып тимнелтір. Республика пу сидік оңдайларда нацпроекттерде ӧткін аралазарын, экономиканың ӧӧн отрасльларына паза идінҷектерге хабазарын узарадар. ідӧк наа проекттерні чуртасха кирері кӧрілче. ӧӧннернің санында РУСАЛ компанияның «Хакасская технологическая долина» проекті адалған. Ол проектче 2700 артиинаң наа тоғыс орны тӧстелер, республиканың экономиказынзар 70 миллиардча салковай кирілер тіп кӧрілче.
ікінҷізін чоох тутхан Хакасияның финанстар министрі Игорь Тугужеков.
– 2023 чылға бюджет – пасха оңдайлығ тус бюджеді, – искірген ол. – Бюджеттің парыстығ чардығы республиканың промышленность предприятиелері парыстығ тоғынарына, тилекей рыногында паалар чахсы поларына тӧстеніп тимнелген. Че ундирға чарабас, республика бюджеді тастындағы киректернең палғалыстығ полча. Аннаңар ахча (иң пурун парысха налог) читіре кірбезіне паза планҷа кӧрілбеен хорадығлар сығыс килеріне хорғыстар пар.
2023 чылға бюджеттің саннары, тізең, мындағ:
парыстар – 43 миллиард 195 миллион салковай;
хорадығлар – 46 миллиард 508 миллион салковай;
дефицит – 3 миллиард 313 миллион салковай (9 %).
Республика бюджедінің парыстары налогтаң паза налогтаң нимес кірер ахчаны(38,6 миллиард салковай) паза федеральнай бюджеттең дотацияларны (4,6 миллиард салковай) санға алып тӧстелтір. Бюджеттің ӧӧн парыстары олох: предприятиелернің парызына налог (19,8 миллиард салковай), НДФЛ (7,8 миллиард салковай), акцизтер (4,4 миллиард салковай) паза организацияларның ис-пайына налог (2,5 миллиард салковай).
Хорадығларның ӧӧн чардығы (67%) кибірли социальнай. Ол санда 40 % хорадығлар чал ахчазын тӧлиріне парар тіп кӧрілген. Муниципальнай пӱдістерге ол кӧстеглерге, субвенцияларны санға алза, 18,2 миллиард салковай ызылары кӧрілген. Хайди таныхтаан финанстар министрі, ол ахчада ӱгретчілерге, имҷілерге, культура тоғынҷыларына, ӧрт ӱзірҷеңнерге, ветеринарларға паза бюджет сферазындағы пасха категория тоғынҷыларына МРОТ ахчазын кӧдірері санға алылған.
Хакасияның Сыныхтағ-сананыс палатазының кнес орынҷызы, аудитор Елена Ряшенцева чооғында бюджеттің читпес сариларына хайығ айландырған. Аның кӧрізінең, бюджеттеңер закон проектінде толдыра искіріглер чоғыл паза пірее парыстар санға алылбаан. ідӧк республиканың Сыныхтағ-сананыс палатазы хазна программалары читкіҷе нимес толдырылча тіп санапча. Че салтарында, закон проекті законға киліcтіре полчатханынаң чаразып, аны пастағы хығырығда аларға чарир тіп таныхтаан ол.
ӱзӱріглерде тӧртінҷі ӧӧн чоох тутхан кізі, ӧӧркі Чӧптің бюджетче паза налог политиказынҷа комитедінің кнезі Олег Иванов, муниципальнай пӱдістерге ахчалығ хабазығдаңар искірген. Муниципальнай пӱдістер пастарының ассоциациязы оларға ахчалығ хабазығ сині хызырылған тіп сурығнаң сыхханын таныхтаан.
– Минің кӧрізімнең, мында алҷаастығ тиңнестіріг иділче, – чарытхан ол. – Бюджеттеңер закон проекті, хайда республиканың ахчазы ла санға алылған, 1 ноябрьға теере кирілче. Федеральнай ахча бюджет проектінзер ікінҷі хығырығда ла, декабрьда, кирілер. Тиңнестіріг, тізең, 2022 чылға бюджеттеңер законнаң, хайда федеральнай ахча санға алыл парған, иділче.
Аның искіриинең, килер чылға бюджеттеңер закон проектінде, 2022 чылдағызынаң тиңнестірзе паза федеральнай ахчаны санға албаза, муниципальнай пӱдістерге хай-хай кӧп ахча салылған.
Бюджетче ӱзӱріглерде кӧп кізі хоза чоох тутхан. Хайығ тартхан Хакасияның культура тоғынҷылары профсоюзының кнезі Марина Шутованың искірии. Ол республиканың культура тоғынҷылары оой нимес оңдайда полчатханынаңар чоохтаан. Оларның чал ахчазы тың тӧбін, ағаа хоза, муниципальнай пӱдістер, культура учреждениелеріне ахча позыдарын ӧскірбес ӱчӱн, аймах-пасха кӧйтіктеністерге парчалар тіп искірген профсоюз кнезі.
Марина Шутова ідӧк кадрлар суриина хайығ айландырған. Аның кӧрізінең, чал ахчазына МРОТ-наң хада индексация иділ турарға кирек. Андада ла специалисттернің паза квалификациязы чох полған персоналның чал ахчазы сала пасхалаларҷых. Пӱӱнгі кӱнде оларның чал ахчазы пір тиң дее пол парған. Аннаңар специалисттер саны хызырылча.
ӧӧркі Чӧп депутады Евгений Челтыгмашевтің кӧрізі андағох тиирге чарир. Ол, ӱзӱрiглерде чоох тудып, хазна паза орындағы пос устаныс органнарынаң тоғынчатхан централизованнай предприятиелернің тоғынҷыларына чал ахчазын ӧскірерін республика бюджедінде кӧр саларға чӧпнең сыххан.
– Кӧзідімге, пӧзік ӱгредігліг специалист, хайзы алчатхан чарадығлары ӱчӱн нандырығлығ, техническай тоғынҷы синінде чал ахчазын алча, – таныхтаан ол.
Евгений Челтыгмашев андағларның чал ахчазын инфляция синінҷе дее (президент искірген 12 %-ке) ӧскірер оңдайны бюджетте кӧр саларға чӧпнең сыххан. Паза депутаттың кӧрізінең, реcпубликада бюджетниктерге чал ахчазын санирынҷа пірге методика тимнирге кирек. Андада прай пілдістіг паза кӧріндіре полар.
Бюджетче ӱзӱріглернің салтарларынҷа искірілген чӧптерҷе тоғынарға паза тӱзедіглер оңдайынаң тимнирге чарадығ алылған. Ол тӱзедіглерні пастап ӧӧркі Чӧптің бюджет комитедінде ӱзӱрерлер, анаң чӧптезігліг комиссия оларҷа тоғынар. 23 ноябрьдағы сессияда республика бюджеді пастағы хығырығда алылар тіп кӧрілче.
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |