ПОС ТIЛIН МАТЛАМА ПIЛЧЕТКЕННЕРIН КӦЗIТКЕННЕР
«Ине тiлi» марығ. С.П.Кадышевтің адынаң чон чайаачызының кiнi хакас тiлiне чарыдылған «Ине тiлi-2022» республика марии араласчыларына iзиин асхан
Чыл сай пу марығны республиканың национальнай паза территориальнай политика, ӱгредiг паза наука министерстволары, Хакасияның тiл, литература паза тархын наука iстезiглiг институды паза «Ине тiлi» халых пiрiгiзi иртiрчелер. Аның ӧӧн пӧгiннерi – олғаннарны паза чииттернi хакас тiлiне кӧнiктiрерi, хакас чонның чайаачызын паза алыптың нымахтарын хоза ӱгренерiне хынысты тилiдерi паза чонның хоос сӧзiне ӱгредерi.
Пӱӱл марығда 16 школа паза 95 пала араласхан. Таныхтирға кирек, марығ iкi чардыхха чарылча. Пастағызында олғаннар «Изен-миндi» (постарынаңар чоохтапчалар), «Кӧг-ойын» («Албынҷы» алыптың нымахтағ ӱзiгiн алып, ойын турғысчалар) номинацияларда видео суурып, марығ чарғыҷыларына ысчалар. Iдӧк пастағы чардыхта хоостар марии ирткен. Iкiнҷi чардығына марығ араласчылары С.П.Кадышевтің адынаң чон чайаачызы кiнiнзер килгеннер. Оларға «Албынҷы» алыптың нымахтағ ӱзiгiн кӧрбин чоохтирға кирек полған. Мында 13 пала аралазарға хығыртылған, че, хомзынысха, прайзы ла кил полбиндыр, аннаңар онҷа ла олған сценаа сыххан.
Марығ араласчылары алыптың нымахтардаң ӱзiктернi матлама хығыр полчатханын, анда нимедеңер чоох парчатханын сизiнчеткеннерiн чарғыҷылар паалааннар. Оларның санына хабарҷы, Хакас хазна университедiнiң аспиранты, «Ине тiлi» халых пiрiгiзiнiң кiзiзi, чарғыҷылар кнезi Юрий Челтыгмашев, хабарҷы-блогер, кибелiсчi, Россияның писательлер пiрiгiзiнiң кiзiзi, «Ине тiлi» халых пiрiгiзiнiң араласчызы паза наука тоғынҷызы Сибдей Том, фольклористтер, филология наукаларының кандидаттары, ХакНИИЯЛИ-ның наука тоғынҷылары Юлия Чаптыкова, Евгения Торокова, Наталья Майнагашева кiргеннер. Марығның аарластың аалҷылары аразында «Ине тiлi» халых пiрiгiзiнiң тӧстегҷiзi паза пастағы устағҷызы Зинаида Андреевна Чертыкова, ХакНИИЯЛИ-ның директоры Нина Майнагашева полғаннар.
Олғаннарның даа, устағҷыларының даа марыға тимненерiне кӧп кӱс салғаны паза хайығ айландырғаны iле кӧрiнген. Хайзылары хакас кӧгенектерiн кистiрлер, хайзылары – алыптарның хуйах-тирiглерiн. Алыптың нымахтардаң ӱгренген ӱзiктерi дее узун полған. Н.Ф.Катановтың адынаң гимназияның ӱгренҷiзi Диана Асочакова кӧрбин чоохтирын чатхан ойынынаң чазаан, анзынаң кӧрiгҷiлернiң дее, чарғыҷыларның даа хайиин тартхан.
Кӧргенде, полған на палаа сыйыхтың орын пирiбiскедег полған, прайзы даа позын уғаа чахсы кӧзiткен. Че марығ – ол марығ, аннаңар чарғыҷылар хазыр ӱзӱрiглер соонаң марығ араласчылары аразынаң iкi кiзiнi таллааннар. Iди Индiркi Тӧӧдегi школаның ӱгренҷiзi Аселия Боргоякова паза Ағбандағы 24 № школаның ӱгренҷiзi Леонид Тоданов чиңiстi холға киргеннер. Оларға ахчалығ сыйых, кинделер паза дипломнар читiрiлгеннер.
Аселия 7-ҷi класста ӱгренче. Марыға аны iҷезi, Индiркi Тӧӧдегi клубтың хоос устағҷызы Ирина Боргоякова, тимнеен. Ибде прайзы пос тiлiнең чоохтасчабыс тiпче хызыҷах. Ол хакас тiлiнең палғалыстың аймах марығларда араласча. Оларның аразында «Татхынның тiлiм», «Син айдас тахпахчы».
Iдӧк марығда араласхан школалар ӧмелерiнiң иң артыхтарын адааннар. Ӱс номинация салтарлары хоостыра 3-ҷi орында Ӱc чулдағы М.Е. Кильчичаковтың адынаң ортымах школа пол парған, 2-ҷi орында – Индiркi Тӧӧдегi школа, 1-ғы орында – Хызыл хара суғдағы школа. Оларға iдӧк ахчалығ сыйых, прай араласчыларына алғыстастың пiчiктер читiрiлген.
Чиңiсчiлернi алғыстирға сценазар Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министрiнiң орынҷызы Юрий Чертыков сыххан. «Хакас тiлiнең чахсы чоохтан полчатхан палалар амғы туста Асхыс, Пии, Таштып аймахтарында паза Ағбанда ла пар. Анзы министерство иртiрчеткен марығлардаң кӧрiнче. Хакас тiлiн хайраллирынҷа паза тилiдерiнҷе иң кӧп тоғыс сӧбiреде апарыларға кирек. Школада паланы тӧреен тiлiнең пазарға, хығырарға ӱгрет поларлар, че аннаң чоохта тузаланарына iҷе-пабазы ӱгредерге кирек», – теен ол. Юрий Карпович хакас тiлi ӱгретчiлерiне, прай марығ араласчыларына алғызын читiрген. Прайзыбыс хада хакас тiлiн хайраллирына паза тилiдерiне улуғ хозым ит поларбыс тiп таныхтаан.
Чылдағ чылға араласчатхан школалар саны хозылчатханын таныхтаан чарғыҷылар кнезi Юрий Челтыгмашев. Кӧзiдiмге, Шира аймаанаң, Ағбандағы 22 №, 24 № школалар. «Чонның хакас тiлiн ӱгренерiнде кирексiнiс парда, Ағбандағы школаларда хакас класстары азылча. ӱгретчiлер ӱгренҷiлерiн марыға ӧткiн тимнепчеткеннерi ӧрiндiрче. Мыннаң мындар олғаннарға видеоны постарына, тимнеп, суурарға чӧп пирерҷiкпiн, – тiпче Юрий Петрович. – Чарковтағы школаның «изен-миндiзi» хының паза чапсых полған. Олар, графиканаң тузаланып, хының видео тимнеп салтырлар».
Халғанҷы чылларда хакас тiлiн хайраллирына кӧп хайығ салыл сыхханы ӧрiндiрче. Тӧреен тiлге хынысты палаларда кiчiгдеңӧк тилiдерi орта кӧстег полар, ол тоғысха хазна саринаң полызығ пирiлчеткенi кӧп оғдай пирче. Iзенербiс, «Ине тiлi» марығ араласчыларының саны ӧзiп ле одырар. Пӱӱн анда араласпаан аймах-городтар марыға хайығ айландырарлар.
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |