КИИС ЧЫЛЫҒЛАПЧА ПАЗА ХАЗЫХХА ТУЗАЛЫҒ ПОЛЧА
Фестиваль. С.П.Кадышевтiң адынаң чон чайаачызының национальнай кiнiнде
«Тӱк хайхастары» киис соғарынҷа регионнар аразындағы фестиваль ирткен
Аның ӧӧн пӧгiнi – киис сохчаң устарны кӧдiрерi, оларның иткен ниме-ноозын сабландырары, киис сохчаң кибiрлерге хайығ айландырары паза аны тилiдерi.
ЮНЕСКО чарыс айының пастағы чечiме кӱнiнде Киистiң чоннар аразындағы кӱнiн таныхтир чарадығ алған. Ол ӱлӱкӱн 2009 чылдаң таныхтал сыххан. Ағаа чарыдып, тилекейде чоннар аразындағы конференциялар, семинарлар, кӧзiдiглер, фестивальлар иртче. Пӱӱл ол кӱн 1 октябрьға килiс парған.
С.П.Кадышевтiң адынаң чон чайаачызы кiнiнiң директоры Анна Шаламова фестивальға килген чонны ӱлӱкӱннең алғыстаан:
– Хакас чонда киис хаҷан даа кирексiнiснең тузаланҷаң. Аннаң кип-азах таа, маймах таа тимнелҷең. Пӱӱнгi кӧзiдiгде пiс киистең улам кӧп ниме-ноо чайирға чарирын кӧрчебiс: ойнаҷахтар, пӧрiктер, сiлепелер, черкейлер. Киистең идiлген ниме-ноо сiлiг кӧрiнче, ол чылығ пирче паза кiзi хазиина тузалығ. Пiстiң ӧбекелерiбiс хазыхты орта хайраллап пiлҷеңнер.
Регионнар аразындағы фестиваль пiстiң кiнде таныхталчатханы ӱчӱн уғаа ӧрiнчебic. Пӱӱл пастағы сентябрьда кiнге 85 чыл толған. Пiс ол танығлығ пайрамны 21 октябрьда таныхтирға чарат салғабыс. С.П.Кадышевтiң адынаң чон чайаачызы кiнi республиканың прай устарын пiрiктiрче.
ӱлӱкӱнде «Алтыр» хакас мода театрының паза Ағбандағы чайаачы олғаннар кiнiнiң «Стиль» мода студиязының сылағай хыстары киистең тiгiлген кӧгенектер, платтар, пӧрiктер, сiлепелер, черкейлер, сӱӱмектер чыындыларын кӧзiткеннер. Анаң фестивальның аалҷылары прай пу чапсых чыындыларның ээлерiнең танызып алғаннар. Оларның санында ус холлығ Надежда Нарылкова полған.
– Мин пӧрiктер итчем. Пiрсiнде иир салған чiп соонҷа cадығ туразынзар парғам. Анда киис соғарынҷа мастер-классха орта пол парғам. Аны кӧрiп, устарның тоғыстарына тың хайхап парғам. Ноға мин киис пӧрiктер итчем? Тоғызон чылларда мин аң теерiзiнең пӧрiктер тiкчеңмiн. Андада олар модада полғаннар. Аннаңар киистең дее пӧрiктер ит cыххам, – чоохтапча ус ипчi.
Надежда Нарылкова Тува Республикада тӧреен паза ӧскен. 1957 чылда аның iҷе-пабазы хонҷых регионзар кӧс парыбысхан. Пӱӱнгi кӱнде «алтын» холлығ ус тынағда. Пос туста ол хынған киреенең айғасча.
Мода кӧзiдии соонаң мастер-класстар пасталыбысханнар. Анда Тувадаң килген устар араласханнар. Хайди таныхтаан ус Байярхыс Банчик, кӧзiдiге iнек, хой, ӧcкi теерiлерiнең идiлген сапогтар ағылған. Маймахтар хайди тимнелчеткенiн ол улуғларынаң кӧрiп алтыр, хынған киреенең 20 чыл айғас парир. Ус ипчi Эрзинскай кожуундағы Качык аалда чуртапча, маллар тутча. Аалдағы клубта чуртағҷыларны теердең сапогтар идерге ӱгретче. Позының тоғыстарын садыға сығарча.
Фестивальның алынҷа пӧлиинде киистең тимнелген мелейлер хызылғаннар. ӱлӱкӱнге килген чон иң сiлiг тоғыс ӱчӱн ӱн пирген. Салтарлар идiлгенде, чиңiсчее Хызылчар крайындағы Минсуғ городтың чуртағҷызы Ирина Бильдина сығып алған.
Ағбандағы чайаачы олғаннар кiнiндегi «Бибабо» театрның кiчiг артисттерi ойыннарына постары матырларны тiгiп алчаттырлар. Олғаннар фестивальның аалҷыларына тоғыстарын кӧзiт пирер ӱчӱн, «Харға паза тӱлгӱ» паза «Колобок» нымахтарны тимнеп салғаннар. Ол ойыннарның матырлары киистең тiгiлгеннер.
«Тӱк хайхастары» фестивальның кӧзiдиине чапсых тоғыстар кӧп сығарылған. Устарның сағыстары ырахха парыбысча, iди аймах сiлiг ойнаҷахтар, чазанҷыхтар, кип-азах чарыхха сығарылча. ӱлӱкӱнде пiр иреннiң кӧзiдiге тимнелген аймах ниме-ноолығ столы кiзi хайиин тартхан. Андар пастырып, танызып алғабыс.
– Пиидегi пимокатнай цех сығарчатхан катанкаларны садыға ағыл килгем. Оларны ӱзер муңа сатчам. Палғаан носкилер 300 салковайға турчалар, тапочкалар – 400 салковайға, олғаннарға чуни – 500 cалковайға, улуғларға чуни – 800 салковайға, киис хамзоллар – 1500 салковайға, – чоохтапча фестивальның араласчызы Сергей Сафьянов.
Ирен хойлар хырыхчаттыр. Ол пу тоғыснаң 40 чыл айғас парир. Оолғы Евгений хой хырығарынҷа Хызылчар крайының чемпионы полча. Пӱӱнгi кӱнде Евгений чардыхти мобилизацияҷа чир-суубысты арачылирға парыбысхан. Сергей Сафьяновтың искiриинең, ол мының алнында хой хырығарға Украиназар, Ставрополь крайынзар, Карачаево-Черкессиязар чӧрҷең полтыр, амғы туста Новосибирск паза Кемеров областьтарынзар, Хызылчар крайынзар паза Хакасияҷа чӧрче. Пiр пас хойны хырығыбызар тоғыстың паалары пасхалалча, 100 салковайдаң пасти 1000 салковайға теере чит парча. Анзы хойларның санынаң паза чолдағы хорадығларнаң палғалыстығ тiпче ирен.
Россиядағы чоннарның культура ис-пайы чылына чарыдылған фестивальда Хакасияның, Туваның паза Хызылчар крайының 40 азыра узы араласхан.
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |